• Przyroda

        • Przedmiotowy system oceniania i wymagania edukacyjne z PRZYRODY

          1.Sposób oceniania:

          a) Podstawą oceniania są:

          - sprawdziany pisemne kończące dział lub część działu (30 min.- 45 min.), które nauczyciel zapowiada uczniom z tygodniowym wyprzedzeniem,

          - kartkówki, (o których nauczyciel nie ma obowiązku wcześniejszego informowania uczniów), które obejmują materiał z trzech ostatnich lekcji,

          - odpowiedzi ustne ucznia, które obejmują materiał z trzech ostatnich lekcji,

          - wypowiedzi ustne w czasie zajęć, które świadczą o umiejętności wykorzystania przez ucznia zdobytej wiedzy np. w rozwiązywaniu danego problemu, przy omawianiu danego zagadnienia, także swobodne i kierowane wypowiedzi ucznia,

          - praca ucznia w czasie zajęć – aktywność, zaangażowanie, praca w grupie, prezentacje, aktywność ucznia w czasie lekcji;

          b) Ponadto na ocenę wpływ mają:

          - systematyczne prowadzenie zeszytu;

          - odrabianie zadań domowych;

          - rozwiązywanie zadań dodatkowych i problemowych;

          - projekt edukacyjny

           

          c) Sprawdziany i kartkówki oceniane są w następujący sposób:

          0% - 33% punktów – niedostateczny

          34% - 49% punktów – dopuszczający

          50% - 74% punktów – dostateczny

          75% - 89% punktów – dobry

          90% - 100% punktów – bardzo dobry

          Celujący otrzymuje uczeń, który uzyska minimum 95% punktów z pracy i rozwiąże poprawnie zadanie dodatkowe. W przypadku, gdy uczeń otrzyma z pracy mniejszą niż wymaganą liczbę punktów, i rozwiąże zadanie dodatkowe, punkty za rozwiązanie tego zadania są doliczane do ogólnej liczby punktów.

          2.   Wymagania określone na ocenę niższą są automatycznie wymaganiami na ocenę wyższą.

          3. Poziom wymagań:

           ocenę dopuszczająca otrzymuje uczeń, który:

          - dysponuje niepełną, fragmentaryczną wiedzą określoną programem,

          - przy pomocy nauczyciela potrafi wyjaśnić proste pojęcia,

          - w minimalnym stopniu opanowuje zagadnienia omawiane na lekcjach,

          - sporadycznie wykazuje się wybranymi wiadomościami z zakresu przyrody,

          - posiada poważne braki w obszarze wiedzy o przyrodzie, które jednak można uzupełnić  w dłuższym okresie;

          - przy pomocy nauczyciela lub kolegów wykonuje proste polecenia

          - jest biernym uczestnikiem zajęć, ale nie przeszkadza w ich prowadzeniu,

          - włącza się do prac pod nadzorem i z pomocą nauczyciela,

          - przy dużej pomocy nauczyciela potrafi odtworzyć efekty pracy kolegów, odwzorować zaprezentowane przez innych elementy wiedzy.

           

           - ocenę dostateczną otrzymuje uczeń, który:

          - opanował podstawowe (przystępne) wiadomości programowe pozwalające na rozumienie podstawowych zagadnień omawianych na lekcjach,

          - wyciąga proste i podstawowe wnioski,

          - w opracowaniach pisemnych popełnia błędy merytoryczne, które potrafi samodzielnie poprawić po uwagach i z pomocą nauczyciela,

          - postrzega całościowo rzeczywistość przyrodniczą,

          - posiada kompetencje określone dla poziomu wymagań koniecznych i dysponuje podstawowymi umiejętnościami umożliwiającymi uzupełnienie braków niezbędnych do dalszego kształcenia,

          - z pomocą nauczyciela korzysta z podstawowych źródeł informacji przyrodniczych, potrafi przeprowadzić wg instrukcji proste obserwacje przyrodnicze,

          - potrafi wykonać proste zadania pisemne w oparciu o podręcznik lub inne źródło wiedzy;

          - współpracuje z grupą w realizacji zadań przy wsparciu nauczyciela lub kolegów,

          - w czasie lekcji wykazuje się sporadyczną aktywnością (pracuje bez zapału, ale nie przeszkadza innym).

           

            - ocenę dobrą otrzymuje uczeń, który:

          - zna i rozumie większość zagadnień poruszanych na lekcji, zna i rozumie większość pojęć,

          - prawidłowo posługuje się terminologią przyrodniczą,

          - posługuje się wiedzę konieczną do opisywania zjawisk przyrodniczych,

          - opanował wiedzę wymaganą programem w stopniu dobrym, czasami popełnia błędy, ale po niewielkim ukierunkowaniu przez nauczyciela udziela prawidłowych odpowiedzi,

          - z niewielką pomocą potrafi przeprowadzić analizę wyników doświadczeń i opracować w formie pisemnej wskazane przez nauczyciela zagadnienie przyrodnicze

          - samodzielnie poszukuje zależności w przyrodzie, formułuje pytania i problemy dotyczące zjawisk przyrodniczych, poszukuje ich rozwiązań,

          - czynnie uczestniczy w zajęciach terenowych i lekcjach w pracowni szkolnej,

          - wykazuje zainteresowanie zagadnieniami z przyrody i ekologii,

          - chętnie podejmuje wysiłek wykonania dodatkowej pracy zaproponowanej przez nauczyciela.

           

            - ocenę bardzo dobrą  otrzymuje uczeń, który:

          - bardzo dobrze opanował materiał przewidziany programem,

          - zna i rozumie wszystkie pojęcia wprowadzone na zajęciach i potrafi się nimi posługiwać różnych sytuacjach poznawczych, w praktyce,

          - rozwiązuje dodatkowe zadania zlecone przez nauczyciela,

          - interpretuje zjawiska przyrodnicze;

          - potrafi korzystając ze wskazówek nauczyciela samodzielnie przeprowadzić doświadczenia i obserwacje, samodzielnie stawia hipotezy, formułuje wnioski i interpretuje swoje spostrzeżenia,

          - w wypowiedziach ustnych i pisemnych poprawnie rozumuje w kategoriach przyczynowo-skutkowych wykorzystując przy tym zdobytą wiedzę ogólną, argumentuje swoje wypowiedzi, ocenia zjawiska, procesy i fakty;

          - formułuje i przedstawia na forum publicznym (klasowym) własne opinie, dzieli się wiedzą,

          - bierze czynny udział w dyskusjach,

          - dobrowolnie podejmuje, rozwiązuje, wykonuje zadania dodatkowe, wykazuje się inicjatywą,

          - bierze udział w konkursach, wykazuje aktywną postawę w przygotowywaniu się do konkursów, bierze udział w zajęciach pozalekcyjnych kółka przyrodniczego,uczestniczy w akcjach ekologicznych organizowanych na terenie szkoły;

           

           - ocenę celującą otrzymuje uczeń, który:

          - posiada wiadomości i opanował umiejętności wynikające z jego indywidualnych zainteresowań  i stanowiące efekt samodzielnej pracy.

          - wyróżnia się szczególnymi uzdolnieniami i pracowitością; (rozwija i dokumentuje własne zainteresowania przyrodnicze, interesuje się nowymi osiągnięciami nauki dotyczącymi świata przyrodniczego, samodzielnie poszukuje wiedzy i dzieli się swoimi przemyśleniami;  wnosi twórczy wkład w przebieg zajęć lekcyjnych

          - jest laureatem konkursów przedmiotowych o zasięgu wojewódzkim otrzymują z danych zajęć edukacyjnych celującą roczną (okresową) ocenę klasyfikacyjną.

          - przygotowuje krótkie notatki z zajęć i materiały na tematy wskazane przez nauczyciela,

          - z własnej inicjatywy szuka informacji, proponuje, wraz z uzasadnieniem, ciekawe formy realizowania poszczególnych, wybranych tematów,

          - nie tylko potrafi korzystać z różnych źródeł wiedzy wskazanych przez nauczyciela ale również potrafi samodzielnie zdobyć potrzebne informacje,

          - potrafi powiązać problematykę przyrodniczą z zagadnieniami poznanymi na lekcjach z innych przedmiotów, wyraża swoje spostrzeżenia, swój stosunek do określonych zjawisk przyrodniczych, udowadnia własną opinię używając odpowiedniej argumentacji, projektuje, interpretuje to, czego dowiedział się z różnych źródeł wiedzy, syntezuje te informacje;

          - jest autentycznie zainteresowany tym, co dzieje się podczas zajęć lekcyjnych

          - z własnej woli wykazuje inicjatywę, podejmuje się wykonania zadań o charakterze obserwacyjnym, badawczym, użytecznym, dzieli się zdobytym doświadczeniem i wiedzą,

          - współpracuje z nauczycielem w przygotowaniu niektórych zajęć,

          - sumiennie przygotowuje się do udziału w konkursach o tematyce przyrodniczej i osiąga nich sukcesy.

           

          4. Tryb uzyskiwania oceny wyższej niż przewidywana

          W przypadku, kiedy uczeń zostanie poinformowany przez nauczyciela o prognozowanej ocenie za pierwsze półrocze lub o ocenie końcoworocznej, a wyraża chęć poprawy tej oceny
          na wyższą, może otrzymać taką możliwość, jeżeli :

          ·       średnia ocen z pisemnych sprawdzianów, kartkówek i odpowiedzi ustnych z danego półrocza wynosi przynajmniej 4,4 – gdy ubiega się o ocenę bardzo dobrą; 3,4 – dobrą;
           2,4 – dostateczną,

          ·       systematycznie przygotowywał się do lekcji, odrabiał zadania domowe i w terminie oddawał zadania dodatkowe,

          ·       wykazywał się na lekcjach aktywnością udokumentowaną w dzienniku lekcyjnym.

          Po spełnieniu powyższych warunków uczeń pisze sprawdzian wiadomości z treści obejmujących dany semestr i osiąga ze sprawdzianu wymaganą ilość punktów w przeliczeniu na ocenę szkolną,
          o którą się ubiega.

          Wymagania edukacyjne z przyrody dla klasy 4

           

          Wymagania konieczne

          (ocena dopuszczająca). Uczeń:

          Wymagania podstawowe

          (ocena dostateczna). Uczeń:

          Wymagania rozszerzające

          (ocena dobra). Uczeń:

          Wymagania dopełniające

          (ocena bardzo dobra). Uczeń:

          Wymagania wykraczające

          (ocena celująca). Uczeń:

          Dział 1. Poznajemy warsztat przyrodnika

          wymienia zmysły umożliwiające poznawanie otaczającego świata ; podaje  przykłady informacji uzyskanych dzięki wybranym zmysłom ; wyjaśnia, czym jest obserwacja'

          podaje nazwy przyrządów służących do prowadzenia obserwacji w terenie; przeprowadza obserwację za pomocą lupy lub lornetki ; notuje dwa-trzy spostrzeżenia dotyczące obserwowanych obiektów; wykonuje schematyczny rysunek obserwowanego obiektu ; wykonuje pomiar przy użyciu
          taśmy mierniczej

           

          podaje nazwy głównych kierunków geograficznych  na widnokręgu; wyznacza główne kierunki geograficzne (za pomocą kompasu na podstawie instrukcji słownej,  za pomocą gnomonu

           

          oblicza wymiary biurka w skali 1 : 10 ; rysuje plan biurka w skali 1 : 10 

          wymienia rodzaje map ; odczytuje informacje zapisane w legendzie planu

          wskazuje kierunki geograficzne na mapie; odszukuje na planie okolicy wskazany obiekt,

          wyjaśnia znaczenie pojęcia przyroda ; wymienia kilka elementów przyrody nieożywionej i nieożywionej i wytworów działalności człowieka

          omawia na przykładach , rolę poszczególnych zmysłów w poznawaniu świata; wymienia źródła informacji o przyrodzie; omawia najważniejsze zasady bezpieczeństwa podczas prowadzenia obserwacji i wykonywania doświadczeń

          przyporządkowuje przyrząd do obserwowanego obiektu; proponuje przyrządy, które należy przygotować do prowadzenia obserwacji w terenie; określa charakterystyczne cechy obserwowanych obiektów; opisuje sposób użycia taśmy mierniczej

           

          podaje nazwy głównych kierunków geograficznych ; przyporządkowuje skróty do nazw głównych kierunków geograficznych; określa warunki korzystania z kompasu; posługując się instrukcją, wyznacza główne kierunki geograficzne za pomocą gnomonu

          wyjaśnia, jak powstaje plan; rysuje plan dowolnego przedmiotu w skali 1 : 10 

          wyjaśnia pojęcia mapa i legenda ; określa ich przeznaczenie przeznaczenie; rozpoznaje obiekty przedstawione na planie lub mapie za pomocą znaków kartograficznych

          określa położenie innych obiektów na mapie w stosunku do podanego obiektu; opowiada, jak zorientować plan lub mapę za pomocą kompasu

          wymienia cechy ożywionych elementów przyrody; wskazuje w najbliższym otoczeniu wytwory działalności człowieka

          wymienia cechy przyrodnika ; określa rolę obserwacji w poznawaniu przyrody omawia etapy doświadczenia

          planuje miejsca dwóch – trzech obserwacji; proponuje przyrząd odpowiedni do obserwacji konkretnego obiektu; wymienia najważniejsze części mikroskopu

          wyjaśnia, co to jest widnokrąg ; omawia budowę kompasu ; samodzielnie wyznacza kierunki geograficzne za pomocą kompasu ; wyjaśnia, w jaki sposób wyznacza się kierunki pośrednie

          wyjaśnia pojęcie skala liczbowa ; oblicza wymiary przedmiotu w różnych skalach, wykonuje szkic terenu szkoły

          opisuje słowami fragment terenu przedstawiony na planie lub mapie;

          wyjaśnia, na czym polega orientowanie planu lub mapy; orientuje plan lub mapę za pomocą kompasu

          podaje przykłady powiązań przyrody nieożywionej z przyrodą ożywioną; klasyfikuje wskazane elementy na ożywione i nieożywione składniki przyrody oraz wytwory działalności człowieka

          wyjaśnia, w jakim celu prowadzi się doświadczenia i eksperymenty przyrodnicze; wyjaśnia różnice między eksperymentem a doświadczeniem

          planuje obserwację dowolnego obiektu lub organizmu w terenie; uzasadnia celowość zaplanowanej obserwacji; omawia sposób przygotowania obiektu do obserwacji mikroskopowej

          podaje przykłady wykorzystania w życiu umiejętności wyznaczania kierunków geograficznych ; porównuje dokładność wyznaczania kierunków geograficznych za pomocą kompasu i gnomonu; wyjaśnia, w jaki sposób tworzy się nazwy kierunków pośrednich

          rysuje plan pokoju
           ; dobiera skalę do wykonania planu dowolnego obiektu

          porównuje dokładność planu miasta i mapy turystycznej; odszukuje na mapie wskazane obiekty

          orientuje mapę za pomocą obiektów w terenie

          wyjaśnia, w jaki sposób zmiana jednego elementu przyrody może wpłynąć na wybrane pozostałe elementy

          na podstawie obserwacji podejmuje próbę przewidzenia niektórych sytuacji i zjawisk (np. dotyczących pogody, zachowania zwierząt) ; przeprowadza dowolne doświadczenie, posługując się instrukcją, zapisuje obserwacje i wyniki ; wyjaśnia, dlaczego do niektórych doświadczeń należy używać dwóch zestawów

          przygotowuje notatkę na temat innych przyrządów służących do prowadzenia obserwacji, np. odległych obiektów
          lub głębin

          podaje historyczne i współczesne przykłady praktycznego wykorzystania umiejętności wyznaczania kierunków geograficznych ; omawia sposób wyznaczania kierunku północnego za pomocą Gwiazdy Polarnej oraz innych obiektów w otoczeniu

          wyjaśnia pojęcia: skala mianowana, podziałka
          liniowa           (B)

          rysuje fragment drogi do szkoły, np. ulicy, zmniejszając jej wymiary (np. 1000 razy) i używając właściwych znaków kartograficznych

          dostosowuje sposób orientowania mapy do otaczającego terenu

          Dział 2. Poznajemy pogodę i inne zjawiska przyrodnicze

          wskazuje w najbliższym otoczeniu przykłady ciał stałych, cieczy i gazów; wskazuje w najbliższym otoczeniu  przykłady ciał plastycznych, kruchych i sprężystych ; podaje  przykłady występowania zjawiska rozszerzalności cieplnej ciał stałych; porównuje ciała stałe z cieczami pod względem jednej właściwości

          wymienia stany skupienia wody ; podaje przykłady występowania wody w różnych stanach skupienia ; omawia budowę termometru; odczytuje wskazania termometru ; wyjaśnia, na czym polega krzepnięcie i topnienie

          wymienia przynajmniej trzy składniki pogody ; rozpoznaje na dowolnej ilustracji rodzaje opadów ; wyjaśnia, dlaczego burze są groźne

          dobiera przyrządy do pomiaru trzy składników pogody ;odczytuje temperaturę powietrza z termometru cieczowego ; na podstawie instrukcji buduje wiatromierz ; odczytuje symbole umieszczone na mapie pogody; przedstawia stopień zachmurzenia za pomocą symboli ; przedstawia rodzaj opadów za pomocą symboli

          wyjaśnia pojęcia wschód Słońca, zachód Słońca ; rysuje „drogę” Słońca na niebie; trzy przykłady zmian zachodzących w przyrodzie ożywionej w poszczególnych porach roku

          wymienia stany skupienia, w jakich występują substancje ;

          wyjaśnia zasadę działania termometru; przeprowadza, zgodnie z instrukcją dot. zmain stanów skupienia wody 

          wyjaśnia, pojęcia: pogoda + składniki pogody; upał,

          zapisuje temperaturę dodatnią i ujemną; omawia sposób pomiaru ilości opadów ; podaje jednostki, w których wyraża się składniki pogody ; prowadzi tygodniowy kalendarz pogody na podstawie obserwacji wybranych składników pogody;

          omawia pozorną wędrówkę Słońca nad widnokręgiem; omawia zmiany temperatury powietrza w ciągu dnia; wyjaśnia pojęcia równonoc przesilenie ; omawia cechy pogody w porach roku

          wyjaśnia, na czym polega zjawisko rozszerzalności cieplnej ; podaje przykłady występowania zjawiska rozszerzalności cieplnej ciał stałych i cieczy  oraz gazów

          wymienia czynniki wpływające na szybkość parowania ; formułuje wnioski na podstawie przeprowadzonych doświadczeń ; przyporządkowuje stan skupienia wody do wskazań
          termometru

          podaje, z czego mogą być zbudowane chmury ; rozróżnia rodzaje osadów atmosferycznych na ilustracjach; wyjaśnia, czym jest ciśnienie atmosferyczne ; wyjaśnia, jak powstaje wiatr

          wymienia przyrządy służące do obserwacji meteorologicznych ; dokonuje pomiaru składników pogody – prowadzi kalendarz pogody ; przygotowuje możliwą prognozę pogody na następny dzień dla swojej miejscowości 

          określa zależność między wysokością Słońca a temperaturą powietrza); określa zależność między wysokością Słońca a długością cienia ; wyjaśnia pojęcie górowanie Słońca ; omawia zmiany w pozornej wędrówce Słońca nad widnokręgiem w poszczególnych porach roku

          klasyfikuje ciała stałe ze względu na właściwości ; wyjaśnia, na czym polega kruchość, plastyczność i sprężystość  porównuje właściwości ciał stałych, cieczy i gazów  opisuje zasadę działania termometru cieczowego

          dokumentuje doświadczenia według poznanego schematu ; podaje przykłady z życia codziennego zmian stanów skupienia wody ; przedstawia w formie schematu zmiany stanu skupienia wody
          w przyrodzie

          wyjaśnia, jak się tworzy nazwę wiatru ; rozpoznaje na mapie rodzaje wiatrów ; wykazuje związek pomiędzy porą roku a występowaniem określonego rodzaju opadów i osadów

          odczytuje prognozę pogody przedstawioną za pomocą znaków graficznych ; na podstawie obserwacji określa kierunek wiatru

          omawia zmiany długości cienia w ciągu dnia; porównuje wysokość Słońca nad widnokręgiem oraz długość cienia podczas górowania w poszczególnych porach roku

          uzasadnia, popierając przykładami z życia, dlaczego ważna jest znajomość właściwości ciał

          przedstawia zmiany stanów skupienia wody podczas jej krążenia w przyrodzie, posługując się wykonanym przez siebie prostym rysunkiem

          wyjaśnia różnice między opadami a osadami atmosferycznymi

          przygotowuje i prezentuje informacje na temat rodzajów wiatru występujących na świecie ; na podstawie opisu przedstawia, w formie mapy, prognozę pogody dla Polski

          podaje przykłady praktycznego wykorzystania wiadomości dotyczących zmian temperatury i długości cienia w ciągu dnia wymienia fenologiczne pory roku,

          Dział 3. Poznajemy świat organizmów

          Wyjaśnia, po czym rozpozna organizm; wymienia przynajmniej trzy czynności życiowe organizmów; omawia jedną wybraną przez siebie czynność życiową organizmów; odróżnia przedstawione na ilustracji organizmy jednokomórkowe od wielokomórkowych

          określa, czy podany organizm jest samożywny, czy cudzożywny ; podaje przykłady organizmów cudzożywnych: mięsożernych, roślinożernych i wszystkożernych ; wskazuje na ilustracji charakterystyczne cechy drapieżników

          układa łańcuch pokarmowy z podanych organizmów ; analizując sieć pokarmową, układa  łańcuch pokarmowy

          wymienia korzyści wynikające z uprawy roślin w domu i ogrodzie; podaje przykłady zwierząt hodowanych w domach przez człowieka; podaje przykład drobnego zwierzęcia żyjącego w domach ); rozpoznaje trzy zwierzęta żyjące w ogrodach

          wyjaśnia pojęcia organizm jednokomórkowy, organizm wielokomórkowy ; podaje  cechy organizmów; wymienia czynności życiowe organizmów ; rozpoznaje na ilustracji wybrane organy / narządy

          dzieli organizmy cudzożywne ze względu na rodzaj pokarmu ; podaje przykłady i wyjaśnia organizmy roślinożernych , mięsożernych, drapieżców; wszystkożernych

          wyjaśnia, czym są zależności pokarmowe; podaje nazwy ogniw łańcucha pokarmowego

          podaje trzy przykłady roślin stosowanych jako przyprawy do potraw ; wyjaśnia, dlaczego decyzja o hodowli zwierzęcia powinna być dokładnie przemyślana ; omawia zasady opieki nad zwierzętami; podaje przykłady dzikich zwierząt żyjących w mieście wykonuje zielnik (pięć okazów)

          omawia hierarchiczną budowę organizmów wielokomórkowych ; charakteryzuje czynności życiowe organizmów  omawia cechy rozmnażania płciowego i bezpłciowego

          wyjaśnia pojęcia: organizm samożywny, organizm cudzożywny ; wymienia cechy roślinożerców ; wymienia, podając przykłady, sposoby zdobywania pokarmu przez organizmy cudzożywne ; podaje przykłady zwierząt odżywiających się szczątkami glebowymi ; wymienia przedstawicieli
          pasożytów

          wyjaśnia nazwy ogniw łańcucha pokarmowego; wyjaśnia, co to jest sieć pokarmowa

          rozpoznaje wybrane rośliny doniczkowe ; wyjaśnia, jakie znaczenie ma znajomość wymagań życiowych uprawianych roślin; określa cel hodowania zwierząt w domu  wyjaśnia, dlaczego nie wszystkie zwierzęta możemy hodować w domu ; wskazuje źródła informacji na temat hodowanych zwierząt  wyjaśnia, dlaczego coraz więcej dzikich zwierząt przybywa do miast

          podaje przykłady różnych sposobów wykonywania tych samych czynności przez organizmy  porównuje rozmnażanie płciowe z bezpłciowym, wymienia 5 królestw

          omawia sposób wytwarzania pokarmu przez rośliny określa rolę, jaką odgrywają w przyrodzie zwierzęta odżywiające się szczątkami glebowymi  wyjaśnia, na czym polega pasożytnictwo

          omawia rolę destruentów w łańcuchu pokarmowym

          opisuje szkodliwość zwierząt zamieszkujących nasze domy, formułuje apel do osób mających zamiar hodować zwierzę lub podarować je w prezencie

          prezentuje informacje na temat najmniejszych i największych organizmów żyjących na Ziemi;

          prezentuje, w dowolnej formie, informacje na temat pasożytnictwa w świecie
          roślin

          podaje przykłady obrony przed wrogami w świecie roślin i zwierząt ); uzasadnia, że zniszczenie jednego z ogniw łańcucha pokarmowego może doprowadzić do wyginięcia innych ogniw

          prezentuje jedną egzotyczną roślinę (ozdobną lub przyprawową), omawiając jej wymagania życiowe przygotowuje ciekawostki i dodatkowe informacje na temat zwierząt (np. najszybsze zwierzęta)

          Dział 4. Odkrywamy tajemnice ciała człowieka

          podaje przykłady produktów bogatych w białka, cukry, tłuszcze, witaminy; omawia znaczenie wody dla organizmu

           

          wskazuje na modelu, planszy położenie poszczególnych narządów przewodu pokarmowego, ukł. Krwionośnego, oddechowego, nerwowego, rozrodczego,elementy szkieletu,  wyjaśnia, dlaczego należy dokładnie żuć pokarm; uzasadnia konieczność mycia rąk przed każdym posiłkiem

          mierzy puls; podaje dwa przykłady zachowań korzystnie wpływających na pracę układu krążenia

          wymienia zasady higieny układu oddechowego

          omawia dwie zasady higieny układu ruchu

          wymienia dwa zachowania niekorzystnie wpływające na układ nerwowy

           rozpoznaje komórki rozrodcze: męską i żeńską ; wyjaśnia pojęcie zapłodnienie

          podaje przykłady zmian w organizmie świadczących o rozpoczęciu okresu dojrzewania u własnej płci; podaje  przykłady zmian w funkcjonowaniu skóry w okresie dojrzewania

          wymienia składniki pokarmowe ;

          wymienia narządy budujące układy;  pokarmowego, ukł. Krwionośnego, oddechowego, nerwowego, zmysły rozrodczego,elementy szkieletu, układ ruchuomawia rolę  ww układów  ;

          podaje zasady higieny układów

          wyjaśnia, co dzieje się z powietrzem podczas wędrówki przez drogi oddechowe ;

           opisuje zmiany w wyglądzie części piersiowej tułowia podczas wdechu i wydechu

           omawia rolę skóry jako narządu zmysłu ; wymienia zasady higieny oczu i uszu

          wymienia narządy tworzące żeński i męski układ rozrodczy; określa rolę układu rozrodczego; wskazuje na  planszy miejsce rozwoju nowego organizmu

          wymienia zmiany fizyczne zachodzące w okresie dojrzewania u dziewcząt i chłopców ; omawia zasady higieny, których należy przestrzegać w okresie dojrzewania

          omawia rolę składników pokarmowych w organizmie; wymienia produkty zawierające sole mineralne

          wyjaśnia pojęcie trawienie ; opisuje drogę pokarmu w organizmie ; omawia, co dzieje się w organizmie  po zakończeniu trawienia pokarmu

          omawia rolę układów: pokarmowego, krwionośnego, oddechowego,  narządów układu rozrodczego

          wymienia funkcje układu krwionośnego ; wyjaśnia, czym jest tętno ; omawia rolę układu krwionośnego w transporcie substancji w organizmie ; proponuje zestaw prostych ćwiczeń poprawiających funkcjonowanie układu krwionośnego

          określa cel wymiany gazowej ;  ; wyjaśnia, dlaczego drogi oddechowe są wyściełane przez komórki z rzęskami

          rozróżnia rodzaje połączeń kości ; podaje nazwy głównych stawów u człowieka; wyjaśnia, w jaki sposób mięśnie są połączone
          ze szkieletem

          omawia, korzystając z planszy, w jaki sposób powstaje obraz oglądanego obiektu ; wskazuje na planszy elementy budowy oka: soczewkę, siatkówkę i źrenicę ; wskazuje na planszy małżowinę uszną, przewód słuchowy i błonę bębenkową; omawia zasady higieny układu nerwowego

          opisuje zmiany psychiczne zachodzące w okresie dojrzewania

          omawia rolę witamin ; wymienia wybrane objawy niedoboru jednej z poznanych witamin ; omawia rolę soli mineralnych w organizmie

          przedstawia krótkie informacje na temat sztucznych barwników, aromatów identycznych z naturalnymi, konserwantów znajdujących się
          w żywności (D)

          wyjaśnia rolę enzymów trawiennych ; wskazuje narządy, w których zachodzi mechaniczne i chemiczne przekształcanie pokarmu

          wyjaśnia, jak należy dbać o układ krwionośny ; podaje przykłady produktów żywnościowych korzystnie wpływających na pracę układu krwionośnego

          wyjaśnia, na czym polega współpraca układów pokarmowego, krwionośnego i oddechowego  wykonuje schematyczny rysunek ilustrujący wymianę gazową zachodzącą w płucach

          porównuje zakres ruchów stawów: barkowego, biodrowego i kolanowego  na modelu lub planszy wskazuje kości o różnych kształtach ; omawia pracę mięśni
          szkieletowych

          wymienia zadania mózgu, rdzenia kręgowego i nerwów ; wyjaśnia, w jaki sposób układ nerwowy odbiera informacje z otoczenia

          podaje wspólną cechę narządów zmysłu węchu i smaku ; wskazuje na planszy drogę informacji dźwiękowych ; uzasadnia, że układ nerwowy koordynuje pracę wszystkich narządów zmysłów ; na podstawie doświadczenia formułuje wniosek dotyczący zależności między zmysłem smaku a zmysłem powonienia

          wyjaśnia przyczyny różnic w budowie układu rozrodczego żeńskiego i męskiego; omawia przebieg rozwoju nowego organizmu  wskazuje na planszy narządy układu rozrodczego męskiego i żeńskiego

          wyjaśnia, na przykładach, czym jest odpowiedzialność

          omawia rolę narządów wspomagających trawienie  wymienia czynniki, które mogą szkodliwie wpłynąć na funkcjonowanie wątroby lub trzustki

          prezentuje, w dowolnej formie, informacje na temat; składników krwi i grup krwi

          ilustruje wymianę gazową zachodzącą w komórkach ciała  planuje i prezentuje doświadczenie potwierdzające obecność pary wodnej  wydychanym powietrzu

          wyjaśnia, dlaczego w okresie szkolnym należy szczególnie dbać o prawidłową postawę ciała ); omawia działanie mięśni budujących narządy wewnętrzne

          podaje przykłady skutków uszkodzenia układu nerwowego ; prezentuje informacje
          na temat wad wzroku
          lub słuchu

          prezentuje informacje na temat roli kobiet i mężczyzn w rodzinie i społeczeństwie na przestrzeni kilku pokoleń (

          prezentuje informacje dotyczące zagrożeń, na które mogą być narażone dzieci w okresie dojrzewania

          Dział 5. Odkrywamy tajemnice zdrowia

          wymienia zasady zdrowego stylu życia ; korzystając z  piramidy zdrowego żywienia i aktywności fizycznej, wskazuje produkty, które należy spożywać w dużych i w małych ilościach; wyjaśnia, dlaczego ważna jest czystość rąk ; omawia sposób dbania o zęby; wymienia dwie zasady bezpieczeństwa podczas zabaw na świeżym powietrzu

          wymienia drogi wnikania do organizmu człowieka drobnoustrojów chorobotwórczych; wymienia trzy zasady, których przestrzeganie pozwoli uniknąć chorób przenoszonych drogą oddechową; wymienia trzy zasady, których przestrzeganie pozwoli uniknąć chorób przenoszonych drogą pokarmową

          wymienia zjawiska pogodowe, które mogą stanowić zagrożenie; odróżnia muchomora sromotnikowego od innych grzybów ; określa sposób postępowania
          po użądleniu

          omawia zasady postępowania podczas pielęgnacji roślin hodowanych w domu; podaje przykłady środków czystości, które stwarzają zagrożenia dla zdrowia; wymienia rodzaje urazów skóry

          podaje przykłady negatywnego wpływu dymu tytoniowego i alkoholu na organizm człowieka ; opisuje zachowanie świadczące o mogącym rozwinąć się uzależnieniu od komputera lub telefonu; prezentuje zachowanie asertywne w wybranej sytuacji

          podaje zasady prawidłowego odżywiania ; wyjaśnia, dlaczego należy dbać o higienę skóry ; ; wyjaśnia, na czym polega właściwy dobór odzieży  podaje przykłady wypoczynku czynnego i biernego

          wymienia przyczyny chorób zakaźnych ; wymienia nazwy chorób przenoszonych drogą oddechową i  omawia objawy  omawia przyczyny zatruć ; określa zachowania zwierzęcia, które mogą świadczyć o tym,
          że jest ono chore na  wściekliznę

          określa zasady postępowania w czasie burzy, gdy przebywa się w domu lub poza nim  rozpoznaje owady, które mogą być groźne

          podaje przykłady trujących roślin hodowanych w domu ; przyporządkowuje nazwę zagrożenia do symboli umieszczanych na opakowaniach ; omawia sposób postępowania przy otarciach
          i skaleczeniach

          podaje przykłady substancji, które mogą uzależniać ; podaje przykłady skutków działania alkoholu na organizm ; podaje przykłady sytuacji, w których należy zachować się asertywnie

          wymienia (wszystkie) zasady zdrowego stylu życia  wyjaśnia rolę aktywności fizycznej ,  opisuje sposób pielęgnacji skóry ze szczególnym uwzględnieniem okresu dojrzewania ); wyjaśnia, na czym polega higiena jamy ustnej

          wyjaśnia, czym są szczepionki ; wymienia sposoby zapobiegania chorobom przenoszonym drogą oddechową; wymienia szkody, które pasożyty powodują w organizmie ; omawia objawy zatruć

          wymienia charakterystyczne cechy muchomora sromotnikowego; wymienia objawy zatrucia grzybami

          omawia zasady pierwszej pomocy po kontakcie ze środkami czystości

          wyjaśnia, na czym polega palenie bierne  wymienia skutki przyjmowania narkotyków ; wyjaśnia, czym jest asertywność

          wyjaśnia, czym jest zdrowy styl życia ; omawia skutki niewłaściwego
          odżywiania się ; wyjaśnia, na czym polega higiena osobista ; podaje sposoby uniknięcia zakażenia się grzybicą

          porównuje objawy przeziębienia z objawami grypy i anginy  klasyfikuje pasożyty na wewnętrzne i zewnętrze, podaje przykłady
          pasożytów charakteryzuje pasożyty wewnętrzne człowieka ); opisuje objawy wybranych chorób zakaźnych ; wymienia drobnoustroje mogące wnikać do organizmu przez uszkodzoną skórę

          omawia sposób postępowania po ukąszeniu przez żmiję; rozpoznaje dziko rosnące rośliny trujące

          omawia zasady postępowania w przypadku oparzeń

          wyjaśnia, czym jest uzależnienie ; charakteryzuje substancje znajdujące się w dymie papierosowym ; uzasadnia konieczność zachowań asertywnych ; uzasadnia, dlaczego napoje energetyzujące nie są obojętne dla zdrowia

          przygotowuje propozycję prawidłowego jadłospisu na trzy dni, odpowiedniego w okresie dojrzewania

          przygotowuje informacje na temat objawów boreliozy i sposobów postępowania w przypadku zachorowania

          prezentuje plakat ostrzegający o niebezpieczeństwach w swoje okolicy

          przygotowuje informacje na temat pomocy osobom uzależnionym ; prezentuje informacje na temat możliwych przyczyn, postaci i profilaktyki chorób nowotworowych

          Dział 6. Poznajemy krajobraz najbliższej okolicy

          rozpoznaje na zdjęciach rodzaje krajobrazów; podaje przykłady krajobrazu naturalnego; wymienia nazwy krajobrazów kulturowych ; określa rodzaj krajobrazu najbliższej okolicy

          rozpoznaje na ilustracji formy terenu; wyjaśnia, czym są równiny ; wykonuje modele wzniesienia i doliny

          przyporządkowuje jedną – dwie okazane skały do poszczególnych grup

          podaje przykłady wód słonych ; wskazuje na mapie przykład wód stojących i płynących w najbliższej okolicy

          rozpoznaje na zdjęciach krajobraz kulturowy; podaje  przykłady zmian w krajobrazie najbliższej okolicy

          wymienia dwie-trzy formy ochrony przyrody
          w Polsce; podaje dwa-trzy przykłady ograniczeń obowiązujących na obszarach chronionych ; wyjaśnia, na czym polega ochrona
          ścisła

          wyjaśnia, do czego odnoszą się nazwy krajobrazów ; wymienia rodzaje krajobrazów (naturalny, kulturowy) ; wyjaśnia pojęcie: krajobraz kulturowy ; wskazuje w krajobrazie najbliższej okolicy składniki, które są wytworami człowieka

          omawia na podstawie ilustracji elementy wzniesienia ; wskazuje formy terenu w krajobrazie najbliższej okolicy

          podaje nazwy grup skał; podaje przykłady tych

          podaje przykłady wód słodkich  oceanem a morzem (B); na podstawie ilustracji rozróżnia rodzaje wód stojących
          i płynących ; wymienia różnice między jeziorem a stawem

          wymienia, podając przykłady, od czego pochodzą nazwy miejscowości; podaje przykłady zmian w krajobrazach kulturowych  

          wyjaśnia, co to są parki narodowe; podaje przykłady obiektów, które są pomnikami przyrody ; omawia sposób zachowania się na obszarach
           chronionych

          wyjaśnia pojęcie: krajobraz; wymienia składniki opisujące krajobraz ; omawia cechy poszczególnych krajobrazów kulturowych; wskazuje składniki naturalne w krajobrazie najbliższej okolicy

          opisuje wklęsłe formy terenu ; opisuje formy terenu dominujące w krajobrazie najbliższej okolicy

          opisuje budowę skał litych, zwięzłych i luźnych ; rozpoznaje co najmniej jedną skałę występującą w najbliższej okolicy

          wyjaśnia pojęcia: wody słodkie, wody słone ; wykonuje schemat podziału wód  powierzchniowych ; omawia warunki niezbędne do powstania jeziora; porównuje rzekę z kanałem śródlądowym

          omawia zmiany w krajobrazie wynikające z rozwoju rolnictwa ; omawia zmiany w krajobrazie związane z rozwojem przemysłu ; wyjaśnia pochodzenie nazwy swojej miejscowości

          wyjaśnia cel ochrony przyrody ; wyjaśnia, co to są rezerwaty przyrody ; wyjaśnia różnice między ochroną ścisłą a ochroną czynną ; podaje przykład obszaru chronionego lub pomnika przyrody znajdującego się w najbliższej okolicy

          opisuje krajobraz najbliższej okolicy

          klasyfikuje wzniesienia na podstawie ich wysokości ; omawia elementy doliny

          opisuje skały występujące w najbliższej okolicy ; omawia proces powstawania gleby

          charakteryzuje wody słodkie występujące na Ziemi ; omawia, jak powstają bagna; charakteryzuje wody płynące

          podaje przykłady działalności człowieka, które prowadzą do przekształcenia krajobrazu ; wskazuje źródła, z których można uzyskać informacje o historii swojej miejscowości 

          wskazuje różnice między parkiem narodowym a parkiem krajobrazowym
          na podstawie mapy w podręczniku lub atlasie podaje przykłady pomników przyrody ożywionej i nieożywionej na terenie Polski i swojego
          województwa

          wskazuje pozytywne i negatywne skutki przekształcenia krajobrazu najbliższej okolicy

          przygotuje krótką prezentację o najciekawszych formach terenu

          przygotowuje kolekcję skał z najbliższej okolicy wraz z ich opisem

          prezentuje informacje typu „naj” (najdłuższa rzeka, największe jezioro, największa głębia oceaniczna) ; wyjaśnia, czym są lodowce i lądolody

          przygotowuje plakat lub prezentację multimedialną na temat zmian krajobrazu na przestrzeni dziejów ; przygotuje prezentację multimedialną lub plakat „Moja miejscowość dawniej i dziś”

          prezentuje w dowolnej formie informacje na temat ochrony przyrody w najbliższej okolicy (gminie, powiecie lub województwie)

          Dział 7. Odkrywamy tajemnice życia w wodzie i na lądzie

          podaje trzy przystosowania ryb do życia w wodzie ; wymienia dwa przykłady innych przystosowań organizmów do życia w wodzie

          wskazuje na ilustracji elementy rzeki: źródło, bieg górny, środkowy, dolny, ujście

          przyporządkowuje na schematycznym rysunku nazwy do stref życia w jeziorze; odczytuje z ilustracji nazwy dwóch–trzech organizmów żyjących w poszczególnych strefach jeziora

          wymienia czynniki warunkujące życie na lądzie; omawia przystosowania zwierząt do zmian temperatury

          wskazuje warstwy lasu na planszy dydaktycznej lub ilustracji; wymienia po dwa gatunki organizmów żyjących w dwóch wybranych warstwach lasu ; podaje trzy zasady zachowania się w lesie

          podaje po dwa przykłady drzew iglastych i liściastych ; rozpoznaje dwa drzewa iglaste i dwa liściaste

          podaje dwa przykłady znaczenia łąki  wyjaśnia, dlaczego nie wolno wypalać traw; rozpoznaje przynajmniej trzy gatunki poznanych roślin łąkowych

          wymienia nazwy zbóż rozpoznaje na ilustracjach

          omawia, popierając przykładami, przystosowania zwierząt do życia w wodzie ; wyjaśnia, dzięki czemu zwierzęta wodne mogą przetrwać zimę

          podaje po dwie-trzy nazwy organizmów żyjących w  górnym, środkowym i dolnym biegu rzeki  omawia warunki panujące w górnym biegu rzeki

          podaje nazwy stref życia w jeziorze  wymienia grupy roślin żyjących w strefie przybrzeżnej ; rozpoznaje na ilustracjach pospolite rośliny wodne przytwierdzone do podłoża 

          omawia przystosowania roślin do niskiej lub wysokiej temperatury

          podaje nazwy warstw lasu; omawia zasady zachowania się w lesie ; rozpoznaje pospolite organizmy żyjące w poszczególnych warstwach lasu ; rozpoznaje pospolite grzyby jadalne

          porównuje wygląd igieł sosny i świerka ; wymienia cechy budowy roślin iglastych ułatwiające ich rozpoznawanie, np. kształt i liczba igieł, kształt i wielkość szyszek ; wymienia cechy ułatwiające rozpoznawanie drzew liściastych

          wymienia cechy łąki  wymienia zwierzęta mieszkające na łące i żerujące na niej , przedstawia w formie łańcucha pokarmowego proste zależności pokarmowe między organizmami żyjącymi na łące

          omawia sposoby wykorzystywania roślin zbożowych ; rozpoznaje nasiona trzech zbóż ; wyjaśnia, które rośliny nazywamy chwastami  uzupełnia brakujące ogniwa w łańcuchach pokarmowyc organizmów żyjących na polu

          omawia, na przykładach, przystosowania roślin do ruchu wód ; omawia sposób pobierania tlenu przez organizmy
          wodne

          wymienia cechy, którymi różnią się poszczególne odcinki rzeki ; porównuje warunki życia w poszczególnych biegach rzeki ; omawia przystosowania organizmów żyjących w górnym, środkowym i dolnym biegu rzeki

          charakteryzuje przystosowania roślin do życia w strefie przybrzeżnej ; wymienia czynniki warunkujące życie w poszczególnych strefach jeziora ; wymienia zwierzęta żyjące w strefie przybrzeżnej charakteryzuje przystosowania ptaków i ssaków do życia w strefie przybrzeżnej

          charakteryzuje przystosowania roślin i zwierząt zabezpieczające przed utratą wody ; wymienia przykłady przystosowań chroniących zwierzęta przed działaniem wiatru ; opisuje sposoby wymiany gazowej u zwierząt lądowych

          omawia wymagania środowiskowe wybranych gatunków zwierząt żyjących w poszczególnych warstwach lasu

          porównuje drzewa liściaste z iglastymi ; rozpoznaje rosnące w Polsce rośliny iglaste ; rozpoznaje przynajmniej sześć gatunków drzew liściastych ; wymienia typy lasów rosnących w Polsce

          omawia zmiany zachodzące na łące w różnych porach roku ; rozpoznaje przynajmniej pięć gatunków roślin występujących na łące ; wyjaśnia, w jaki sposób ludzie wykorzystują łąki

          wyjaśnia pojęcia zboża ozime, zboża jare ; podaje przykłady wykorzystywania uprawianych warzyw (B); wymienia sprzymierzeńców człowieka w walce ze szkodnikami upraw polowych

          wyjaśnia pojęcie plankton ; charakteryzuje, na przykładach, przystosowania zwierząt do ruchu wody

          porównuje świat roślin i zwierząt w górnym, środkowym i dolnym biegu rzeki; rozpoznaje na ilustracjach organizmy charakterystyczne dla każdego z biegów rzeki

          wyjaśnia pojęcie plankton ; charakteryzuje poszczególne strefy jeziora ; rozpoznaje na ilustracjach pospolite zwierzęta związane z jeziorami ; układa z poznanych organizmów łańcuch pokarmowy występujący w jeziorze

          omawia negatywną i pozytywną rolę wiatru w życiu roślin ; charakteryzuje wymianę gazową u roślin ; wymienia przystosowania roślin do wykorzystania światła

          charakteryzuje poszczególne warstwy lasu, uwzględniając czynniki abiotyczne oraz rośliny i zwierzęta żyjące w tych warstwach

          podaje przykłady drzew rosnących w lasach liściastych, iglastych i mieszanych

          przyporządkowuje nazwy gatunków roślin do charakterystycznych barw łąki ; uzasadnia, że łąka jest środowiskiem życia wielu zwierząt

          podaje przykłady innych upraw niż zboża i warzywa, wskazując sposoby ich wykorzystywania ; przedstawia zależności występujące na polu w formie co najmniej dwóch łańcuchów pokarmowych ; rozpoznaje zboża rosnące w najbliższej okolicy

          prezentuje informacje o największych organizmach żyjących w środowisku
          wodnym

          podaje przykłady pozytywnego i negatywnego wpływu rzek na życie i gospodarkę człowieka

          przygotowuje prezentację na temat trzech–czterech organizmów tworzących plankton ; prezentuje informacje „naj-” na temat jezior w Polsce, w Europie
          i na świecie 

          prezentuje informacje na temat przystosowań dwóch–trzech gatunków zwierząt lub roślin do życia w ekstremalnych warunkach lądowych

          prezentuje informacje o życiu wybranych organizmów leśnych (innych niż omawiane na lekcji) z uwzględnieniem ich przystosowań do życia w danej warstwie lasu

          prezentuje informacje na temat roślin iglastych pochodzących z innych regionów świata, uprawianych w ogrodach

          wykonuje zielnik z roślin łąkowych poznanych na lekcji  lub innych

          wyjaśnia, czym jest walka biologiczna ; prezentuje informacje na temat korzyści i zagrożeń wynikających ze stosowania chemicznych środków zwalczających szkodniki