Temat lekcji

Zagadnienia

Wymagania na poszczególne oceny

Ocena

dopuszczająca

Ocena

dostateczna

Ocena dobra

Ocena bardzo dobra

Ocena celująca

Kim jestem?

waga narodzin dziecka dla rodziny i społeczeństwa

odmienność i niepowtarzalność każdego człowieka

różnorodne potrzeby każdego człowieka i sposoby ich zaspakajania

prawa dziecka we współczesnym świecie

Uczeń:

określa datę i miejsce swoich urodzin;

wymienia swoje zainteresowania;

z pomocą nauczyciela wymienia dwa przykłady praw dziecka.

Uczeń:

wyjaśnia, dlaczego przyjście na świat dziecka jest ważnym wydarzeniem w życiu rodziny i społeczeństwa;

wymienia różne potrzeby człowieka;

wskazuje potrzeby, których zaspokojenie jest niezbędne do życia.

Uczeń:

podaje przykłady różnorodnych potrzeb człowieka oraz sposoby ich zaspakajania;

omawia wybrane prawa dziecka;

wymienia nazwę organizacji działających na rzecz dzieci.

Uczeń:

wyjaśnia,

w czym wyraża się odmienność

i niepowtarzalność każdego człowieka;

omawia wybrane prawa dziecka

i podaje, gdzie można się zwrócić, gdy są one łamane;

wyjaśnia, czym zajmuje się UNICEF.

Uczeń:

wyjaśnia, w czym wyraża się odmienność i niepowtarzalność każdego człowieka, podaje przykłady;

wyraża opinię na temat przestrzegania praw dziecka we współczesnym świecie i roli międzynarodowych organizacji, które pomagają w ich obronie

 wyszukuje na ten temat informacje z różnych źródeł.

Ja i moja rodzina

rodzina i ród oraz więzi ją łączące

prawa i obowiązki członków rodziny

genealogia nauką badającą związki pokrewieństwa

pamiątki i tradycja rodzinna

Uczeń:

wyjaśnia i poprawnie posługuje się pojęciem „rodzina”;

wymienia swych przodków do pradziadków włącznie;

samodzielnie podaje przykłady obowiązków dziecka w rodzinie;

wymienia przykłady pamiątek rodzinnych.

Uczeń:

wyjaśnia i poprawnie posługuje się pojęciem „ród”;

nazywa na przykładzie swojej rodziny stopnie pokrewieństwa;

z pomocą nauczyciela wymienia przykłady więzi łączących członków rodziny.

Uczeń:

wymienia przykłady praw i obowiązków przysługujących poszczególnym członkom rodziny;

charakteryzuje więzi łączące rodzinę;

podaje przykłady tradycji obowiązujących w jego rodzinie;

rysuje schemat drzewa genealogicznego swojej rodziny.

Uczeń:

definiuje pojęcia: „genealogia”, „drzewo genealogiczne”;

wyjaśnia znaczenie rodziny w życiu człowieka;

wyjaśnia znaczenie pamiątek rodzinnych jako źródeł informacji o przeszłości rodziny;

wyraża opinię na temat potrzeby kultywowania tradycji i gromadzenia pamiątek rodzinnych.

Uczeń:

na podstawie informacji zawartych w tekście rysuje drzewo genealogiczne.

W mojej szkole

społeczność szkolna, jej prawa i obowiązki

samorząd szkolny

historia i tradycja szkoły

uprzejmość, sprawiedliwość i tolerancja jako przejawy zachowań pozytywnych

poszanowanie godności i odmienności kolegów

konflikty międzyludzkie i sposoby ich rozwiązywania

Uczeń:

wskazuje elementy łączące zespół klasowy (np. wiek, wspólne lekcje, wychowawca);

wymienia elementy tradycji własnej szkoły;

wskazuje uprzejmość i koleżeńskość jako zachowania konieczne dla dobrego funkcjonowania zespołu klasowego.

Uczeń:

podaje przykłady działań samorządu szkolnego;

na podanych przykładach wskazuje zachowania świadczące o poszanowaniu godności i odmienności innych;

uzasadnia konieczność przestrzegania zasad koleżeństwa i przyjaźni.

Uczeń:

wyjaśnia, kto tworzy społeczność szkolną;

wyjaśnia zasady funkcjonowania samorządu szkolnego;

podaje przykłady działań samorządu w swojej szkole;

podaje przykłady konfliktów między ludźmi i proponuje spo-soby ich rozwiązywania.

Uczeń:

charakteryzuje społeczność szkolną z uwzględnieniem swoich praw i obowiązków;

wyjaśnia, odwołując się do przykładów, na czym polega postępowanie sprawiedliwe ;

wyjaśnia, w czym przejawia się uprzejmość i tolerancja.

Uczeń:

na podstawie samodzielnej analizy statutu szkoły przedstawia zasady funkcjonowania samorządu w swojej szkole.

Jestem częścią społeczeństwa

społeczeństwo jako forma zbiorowości

grupy społeczne i zasady przynależności do nich

praca i jej rola w życiu człowieka

Uczeń:

wymienia swoje zainteresowania;

podaje przykład grupy społecznej, do której należy;

określa na podanych przykładach pozytywne i negatywne zachowania.

Uczeń:

definiuje pojęcie „społeczeństwo”;

podaje dziedzinę wiedzy lub umiejętności, które rozwijają się pod wpływem własnych zainteresowań;

określa swoją przynależność do grup społecznych.

Uczeń:

definiuje pojęcie „grupa społeczna”;

uzasadnia konieczność przestrzegania przyję-tych norm współżycia w najbliższym otoczeniu;

opisuje różne grupy społeczne, wskazując ich role w społe-czeństwie;

wyjaśnia znaczenie pracy w życiu człowieka.

Uczeń:

wskazuje zainteresowania jako płaszczyznę kontaktów i wymiany doświadczeń z rówieśnikami.

Uczeń:

wskazuje, przytaczając odpowiednie argumenty, osiągnięcia współczesnej cywilizacji jako efekt pracy minionych pokoleń.

Moja mała ojczyzna

mała ojczyzna – społeczność historia i kultura

formy upamiętniania przeszłości małej ojczyzny

Uczeń:

nazywa i pokazuje na mapie region i województwo, w którym mieszka;

wymienia przykłady zabytków architektury i przyrody swojego regionu.

Uczeń:

opisuje położenie geograficzne swojej miejscowości;

w kilku zdaniach prezentuje atrakcje turystyczne małej ojczyzny;

wymienia nazwy miejscowości w najbliższej okolicy.

Uczeń:

prezentuje swoją małą ojczyznę, uwzględniając tradycję historyczno--kulturową;

zbiera i prezentuje informacje o rozmaitych formach upamiętniania postaci i wydarzeń z przeszłości małej ojczyzny.

Uczeń:

charakteryzuje elementy kultury regionalnej stanowiące o jej odrębności, np. strój, gwara, potrawy;

wyjaśnia, na czym polega wkład kultury regionalnej w rozwój kultury polskiej;

przedstawia problemy społeczno-gospodarcze małej ojczyzny.

Uczeń:

na podstawie wiadomości z różnych źródeł  charakteryzuje dokonania postaci z regionu, które przyczyniły się do jego rozwoju.

Samorząd lokalny

władze lokalne – zakres działań i sposób ich powoływania

Uczeń:

wskazuje na planie miejscowości siedzibę władz lokalnych;

wymienia nazwisko wójta (burmistrza lub prezydenta);

podaje jeden przykład działań władz lokalnych.

Uczeń:

wyjaśnia pojęcie „władza lokalna”;

wymienia przedstawicieli władzy lokalnej;

wyjaśnia zasady powoływania władz lokalnych;

podaje przykład działań podejmowanych przez władzę lokalną w swojej miejscowości.

Uczeń:

wymienia i nazywa władze lokalne, używając pojęć: „rada miasta” „lub gminy”, „wójt” („burmistrz”
 lub „prezydent”);

omawia przykłady działań samorządu lokalnego z własnego terenu.

Uczeń:

wymienia zakres działań władz lokalnych.

Uczeń:

wyjaśnia, dlaczego istnienie samorządu terytorialnego jest ważne dla rozwoju społeczeństwa demokratycznego.

Moja ojczyzna – Polska

Polska – położenie, obszar, granice, kraje sąsiednie

symbole, święta narodowe Polski, miejsca pamięci narodowej

ludność Polski – mniejszości narodowe i etniczne, miejsca największych skupisk Polaków na świecie

zróżnicowanie regionalne Polski

Uczeń:

wskazuje na mapie Europy Polskę;

nazywa główne rzeki Polski (Wisłę, Odrę, Wartę) i pokazuje je na mapie;

wskazuje na mapie Morze Bałtyckie i góry (Tatry);

wymienia pełną nazwę państwa polskiego;

wymienia i nazywa polskie symbole;

recytuje słowa hymnu państwowego;

wymienia święta narodowe (3 maja, 
11 listopada).

Uczeń:

wyjaśnia pojęcie „symbole narodowe”;

wyjaśnia pochodzenie nazwy „Polska”, nawiązując do legendarnych początków państwa;

wymienia i wskazuje na mapie Europy państwa sąsiadujące z Polską;

omawia położenie geograficzne Polski;

wymienia mniejszości narodowe i etniczne żyjące w Polsce;

wymienia przykłady miejsc pamięci narodowej (np. Grób Nieznanego Żołnierza).

Uczeń:

wyjaśnia pojęcie „naród”;

wyjaśnia symbolikę polskich barw narodowych;

wskazuje na mapie i opisuje główne regiony Polski;

nazywa i pokazuje na mapie krainy geograficzno-historyczne Polski;

nazywa wydarzenia historyczne, które upamiętniają polskie święta narodowe.

Uczeń:

wyjaśnia, na czym polega zróżnicowanie regionalne Polski;

wymienia miejsca największych skupisk Polaków na świecie;

wymienia mniejszości narodowe i etniczne;

charakteryzuje więzi łączące naród;

uzasadnia konieczność poszanowania symboli narodowych;

wyjaśnia rolę, jaką symbole narodowe pełnią w życiu narodów;

wskazuje miejsce pamięci w swojej okolicy i opowiada o wydarzeniach, które ono upamiętnia.

Uczeń:

wyjaśnia okoliczności powstania hymnu państwowego;

wskazuje postacie historyczne wzmiankowane w hymnie i wydarzenia z jakimi są one związane;

przygotowuje prezentację miejsc pamięci narodowej z własnego regionu i przedstawia ją w klasie lub tworzy portfolio.

Moje państwo – Rzeczpospolita Polska

Polska krajem demokratycznym

najwyższe organy władzy w Polsce

konstytucja dokumentem określającym prawa i obowiązki obywateli

Uczeń:

wymienia imię i nazwisko urzędującego premiera i prezydenta RP;

wskazuje konstytucję jako najważniejszy dokument w państwie.

Uczeń:

wyjaśnia pojęcie „demokracja”;

wymienia organy władzy w Rzeczypospolitej Polskiej: parlament, prezydent, rząd, sądy.

Uczeń:

wyjaśnia pojęcie „konstytucja”;

wyjaśnia zasady wyborów władz w Polsce.

Uczeń:

podaje przykłady praw i obowiązków obywateli Rzeczypospolitej Polskiej;

samodzielnie dokonuje interpretacji fragmentu tekstu Konstytucji RP.

Uczeń:

przedstawia zakres obowiązków najwyższych organów władzy w Polsce.

Legendy o początkach państwa polskiego

pochodzenie nazwy Polska, jej herbu i barw narodowych

Legenda formą popularyzacji wiedzy o przeszłości

Uczeń:

z pomocą nauczyciela opowiada legendę O Lechu, Czechu i Rusie.

z pomocą nauczyciela opowiada legendę O Popielu i Piaście oraczu.

Uczeń:

wyjaśnia pojęcie „legenda”;

wyjaśnia pochodzenie nazwy Gniezno;

wymienia dawną nazwę określającą Polaków (Lechici).

wskazuje na mapie miejscowości wymienione w legendach

Uczeń:

samodzielnie opowiada legendy O Lechu, Czechu i Rusie i O Popielu i Piaście oraczu;

rozpoznaje cechy charakterystyczne legendy;

wskazuje na mapie współczesnych sąsiadów Polski.

Uczeń:

wyjaśnia związek legendy z symbolami państwa polskiego.

wyjaśnia w oparciu o legendę pochodzenie nazwy pierwszej polskiej dynastii.

Uczeń:

samodzielnie przygotowuje prezentację o historii godła polskiego

lub

samodzielnie przygotowuje prezentację o legendarnych początkach państwa polskiego.

Unia Europejska

Unia Europejska organizacją państw Europy

państwa członkowskie Unii Europejskiej

symbolika Unii Europejskiej

Polska krajem członkowskim Unii Europejskiej.

Uczeń:

rozpoznaje symbole Unii Europejskiej: flagę i hymn;

na podstawie mapy wymienia państwa członkowskie Unii Europejskiej.

Uczeń:

wyjaśnia pojęcia: „Unia Europejska”, „euro”;

wyjaśnia cel powstania Unii Europejskiej.

Uczeń:

określa daty: powstania UE (1993 r.) i przyjęcia Polski do UE (2004 r.).

Uczeń:

wymienia najważniejsze instytucje UE i charakteryzuje ich zadania.

Uczeń:

opowiada na podstawie wiadomości z różnych źródeł o uczestnictwie Polski we wspólnocie europejskiej i prezentuje przykłady konkretnych działań wyrażając na ten temat własną opinię.

Problemy ludzkości w XXI wieku

problemy ludzkości w XXI wieku

skutki działalności człowieka

działania pomocowe podejmowane przez państwa i organizacje pozarządowe

Uczeń:

wymienia przykłady problemów ludzkości w XXI wieku;

wymienia przykłady działań pomocowych, które są podejmowane przez państwa lub organizacje pozarządowe.

Uczeń:

wymienia organizacje działające na rzecz ludzi potrzebujących pomocy (np. Polski Czerwony Krzyż, Polska Akcja Humanitarna, fundacje) i wskazuje cel ich działalności;

opowiada o przejawach nędzy na świecie.

Uczeń:

wyjaśnia na przykładach przyczyny i następstwa konfliktów zbrojnych na świecie;

uzasadnia potrzebę wspólnych międzynarodowych działań.

Uczeń:

formułuje własną opinię o działaniach pomocowych podejmowanych przez państwa lub organizacje pozarządowe;

wyjaśnia konieczność niesienia pomocy potrzebującym, rozpoczynając działania od najbliższego środowiska.

Uczeń:

definiuje pojęcia: „organizacja humanitarna”, „Powszechna Deklaracja Praw Człowieka”, „terroryzm”;

rozumie wagę 
i znaczenie istnienia „Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka”;

potrafi zinterpretować na podstawie tekstu źródłowego („Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka”) prawa człowieka zawarte 
w tym dokumencie.

Czym zajmuje się historia?

historia nauką o przeszłości

historia nauką badającą przyczyny i skutki ważnych wydarzeń

elementy kształtujące historię

praca historyka

Uczeń:

definiuje pojęcia: „historia”, „historycy”;

wyjaśnia, czym zajmuje się historia.

Uczeń:

wyjaśnia, kto tworzy historię.

Uczeń:

przedstawia elementy kształtujące historię: ważne wydarzenia, działalność wybitnych jednostek, praca przeszłych pokoleń;

wyjaśnia zadania historyków.

Uczeń:

wskazuje korzyści, jakie daje dobra znajomość historii;

wyjaśnia konieczność zbadania przyczyn i skutków wydarzeń historycznych dla zrozumienia przeszłości.

Uczeń:

wskazuje osiągnięcia współczesnej cywilizacji (podaje konkretne przykłady)jako efekt pracy minionych pokoleń.

Źródła historyczne i ich rodzaje

źródła historyczne i ich podział

przykłady źródeł historycznych

archeologia nauką wspomagającą badania historyczne

Uczeń:

wyjaśnia pojęcia: „źródła historyczne”;

wymienia przykłady źródeł historycznych.

Uczeń:

wyjaśnia pojęcie „archeologia”;

przedstawia podział źródeł historycznych;

podaje przykłady źródeł materialnych i pisanych.

Uczeń:

wyjaśnia znaczenie źródeł historycznych dla poznania przeszłości.

Uczeń:

uzasadnia konieczność dotarcia do wszelkich możliwych źródeł w celu dobrego i obiektywnego poznania przeszłości;

przedstawia znaczenie badań archeologicznych dla poznania przeszłości.

Uczeń:

wskazuje podobieństwa i różnice między zakresem badań historyków i archeologów.

Chronimy ślady przeszłości

zabytki i ich rodzaje

zadania muzeów

różnorodne formy ochrony zabytków

Uczeń:

wyjaśnia pojęcia: „zabytek, muzeum”;

wskazuje muzeum jako podstawową formę ochrony zabytków;

przedstawia najważniejsze zasady zachowania się w muzeum (1–2 przykłady).

Uczeń:

wyjaśnia pojęcie: „biblioteka”;

wymienia najważniejsze instytucje ochrony zabytków (muzeum, biblioteka);

wyjaśnia konieczność właściwego zachowania się w muzeum;

przedstawia zasady poprawnego zachowania się w instytucjach chroniących zabytki.

Uczeń:

przedstawia zadania muzealnictwa (gromadzenie, przechowywanie, konserwacja zabytków, organizacja wystaw);

wyjaśnia konieczność ochrony zabytków.

Uczeń:

definiuje pojęcia: „skansen”, „archiwum”;

wymienia różnorodne formy ochrony zabytków.

Uczeń:

sporządza własną listę najpiękniejszych polskich zabytków.

Jak zmierzyć czas?

sposoby mierzenia czasu dawniej i współcześnie

jednostki pomiaru czasu

dawne i współczesne przyrządy służące do mierzenia czasu

Uczeń:

wyjaśnia pojęcia: „zegar”, „kalendarz”;

wymienia jednostki pomiaru czasu zegarowego i kalendarzowego;

wskazuje na ilustracji dawne i współczesne przyrządy służące do mierzenia czasu.

Uczeń:

wymienia sposoby mierzenia czasu dawniej i współcześnie;

nazywa i wskazuje na ilustracji dawne i współczesne przyrządy służące do mierzenia czasu.

Uczeń:

wyjaśnia potrzebę mierzenia czasu;

czyta ze zrozumieniem tekst źródłowy i odpowiada na związane z nim pytania.

Uczeń:

wskazuje i wyjaśnia związek między obserwacją przyrody a powstaniem zegarów i kalendarzy;

charakteryzuje sposoby określania czasu minionych wydarzeń w dalekiej przeszłości (przed wynalezieniem kalendarza i zegarów).

Uczeń:

wyszukuje z różnych źródeł informacje o dawnych kalendarzach (np. egipskim) i prezentuje je w wybranej przez siebie formie.

Ery, tysiąclecia i wieki, czyli czas w historii

zasady określania czasu minionych wydarzeń (czasy przed naszą erą, czasy naszej ery) według kalendarza chrześcijańskiego;

„era”, „epoka” „wiek”, „tysiąclecie” – pojęcia i ich zakres

obliczanie upływu czasu wydarzeń

chronologiczne porządkowanie wydarzeń

Uczeń:

wyjaśnia pojęcia: 
„wiek”, „tysiąclecie”;

wyjaśnia znaczenie skrótów: p.n.e. i  n.e.;

określa wiek podanego wydarzenia;

zapisuje określony wiek cyfrą rzymską.

Uczeń:

wyjaśnia pojęcia: „era”, „taśma chronologiczna”, „oś czasu”;

wskazuje narodziny Chrystusa jako wydarzenie określające podział czasu na czasy p.n.e. i n.e.;

zaznacza na taśmie chronologicznej podane wydarzenia.

Uczeń:

wskazuje wydarzenie starsze i młodsze;

oblicza upływ czasu między podanymi wydarzeniami w zakresie naszej ery lub czasów przed naszą erą.

Uczeń:

wyjaśnia pojęcie „chronologia”;

porządkuje podane wydarzenia według chronologii;

wyjaśnia fakt, że podział czasu jest podziałem umownym.

Uczeń:

oblicza upływ czasu między wydarzeniem sprzed naszej ery a wydarzeniem, które miało miejsce w czasach naszej ery (wie, że w historii nie ma roku 0).

Początki ludzkości

czas i miejsce pojawienia się pierwszych ludzi

warunki życia najstarszych przodków człowieka

dokonania pierwszych ludzi

koczowniczy i osiadły tryb życia

Uczeń:

wskazuje Afrykę Środkową jako miejsce pojawienia się pierwszych ludzi;

nazywa sposoby zdobywania pożywienia przez pierwszych ludzi (zbieractwo, myślistwo);

podaje 1–2 przykłady mieszkań najstarszych przodków człowieka.

Uczeń:

wyjaśnia pojęcia: koczowniczy i osiadły tryb życia;

charakteryzuje warunki życia pierwszych ludzi;

wyjaśnia, w jaki sposób pierwsi ludzie wzniecali ogień;

wyjaśnia wpływ umiejętności wzniecania ognia na warunki życia pierwszych ludzi;

wskazuje przejście do osiadłego trybu życia jako najważniejsze osiągnięcie pierwszych ludzi.

Uczeń:

wyjaśnia pojęcie „prehistoria”;

wymienia narzędzia używane przez pierwszych ludzi;

wymienia najważniejsze osiągnięcia pierwszych ludzi życia (tkactwo, garncarstwo, uprawa roli);

odczytuje informacje zawarte w materiale ilustracyjnym.

Uczeń:

wskazuje wpływ osiągnięć pierwszych ludzi na zmiany w warunkach ich  życia;

wyjaśnia wagę przejścia z koczowniczego do osiadłego trybu życia dla warunków życia ludzi.

Uczeń:

wyszukuje i prezentuje informacje na temat osad prehistorycznych.

Pierwsze cywilizacje

powstanie pierwszych cywilizacji

rola wielkich rzek  w życiu najstarszych cywilizacji

społeczny podział pracy

Uczeń:

wymienia najstarsze cywilizacje (podaje przykład np. Egipt);

wskazuje miejsca powstania pierwszych cywilizacji posługując się wyrażeniem „wielkie rzeki”;

wskazuje rzekę Nil jako jedną z rzek, nad którą powstały pierwsze cywilizacje.

Uczeń:

wskazuje na mapie położenie geograficzne Mezopotamii i Egiptu;

zaznacza na taśmie chronologicznej czas powstania najstarszych cywilizacji (3500 r. p.n.e.);

wyjaśnia, dlaczego pierwsze państwa powstały nad wielkimi rzekami (podaje jeden argument np. wylewy wielkich rzek).

Uczeń:

definiuje pojęcie „państwo”;

nazywa i wskazuje na mapie rzeki, nad którymi leżały Egipt  i Mezopotamia;

wyjaśnia rolę wielkich rzek w funkcjonowaniu pierwszych państw;

wymienia grupy społeczne państw starożytnych.

Uczeń:

definiuje pojęcie „cywilizacje”;

wyjaśnia sposób funkcjonowania systemów nawadniających;

przedstawia zajęcia grup społecznych w państwach starożytnych;

wyjaśnia, na czym polegał społeczny podział pracy.

Uczeń:

wyjaśnia i uzasadnia znaczenie pracy w życiu najstarszych społeczeństw.

Wynalezienie pisma. Zaczyna się historia

wynalezienie pisma i jego znaczenie

rodzaje pisma

materiał pisarski

znaczenie umiejętności czytania i pisania

Uczeń:

definiuje pojęcie „pismo”;

określa czas wynalezienia pisma;

nazywa materiał, na którym pisano, podaje przynajmniej jeden przykład.

Uczeń:

wymienia rodzaje pisma (klinowe, obrazkowe i alfabetyczne);

zaznacza rok 3500 r. p.n.e. na taśmie chronologicznej;

nazywa materiał, na którym pisano.

Uczeń:

nazwa i opisuje poznany materiał pisarski.

Uczeń:

charakteryzuje poznane rodzaje pisma;

wyjaśnia znaczenie pisma dla poznania przeszłości i komunikowania się ludzi.

Uczeń:

przygotowuje prezentację na temat: „Wynalezienie pisma czyli kiedy kończy się prehistoria a zaczyna historia”.

W Egipcie faraonów

warunki życia w starożytnym Egipcie;

władca Egiptu i zakres jego władzy

ludność starożytnego Egiptu, jej zajęcia i warunki życia

Uczeń:

wskazuje na mapie starożytny Egipt i rzekę Nil;

wyjaśnia pojęcie „faraon”.

Uczeń:

definiuje pojęcie „piramida”;

zaznacza na taśmie chronologicznej czas powstania starożytnego Egiptu (3000 r. p.n.e.);

wskazuje znaczenie Nilu dla funkcjonowania państwa egipskiego.

Uczeń:

wskazuje czas powstania starożytnego Egiptu;

charakteryzuje warunki naturalne starożytnego Egiptu;

wymienia grupy społeczne starożytnego Egiptu.

Uczeń:

przedstawia zajęcia grup społecznych starożytnego Egiptu;

opowiada o warunkach życia poszczególnych grup społecznych starożytnego Egiptu;

omawia pozycję faraona w społeczeństwie egipskim.

Uczeń:

wyszukuje i prezentuje informacje o słynnych władcach starożytnego Egiptu.

Droga Egipcjanina do wieczności

wierzenia starożytnych Egipcjan

najważniejsze bóstwa

i wyobrażenia o nich

piramidy – grobowce faraonów

Uczeń:

wyjaśnia pojęcie „wielobóstwo”;

przedstawia krótko wierzenia starożytnych Egipcjan.

Uczeń:

opisuje sposoby oddawania czci bogom;

wymienia najważniejsze bóstwa egipskie.

Uczeń:

opowiada, w jaki sposób Egipcjanie przedstawiali bogów;

wyjaśnia sposób budowy piramid;

wymienia (na podstawie ilustracji) narzędzia używane do budowy piramid.

Uczeń:

wyjaśnia pojęcia: „mumifikacja”, „mumia”, „sfinks”;

wyjaśnia przyczyny mumifikowania zwłok.

Uczeń:

przygotuje krótką informację o słynnych grobowcach lub piramidach egipskich.

W Atenach Peryklesa

położenie i warunki naturalne starożytnej Grecji

wygląd Aten w starożytności

władza w starożytnych Atenach

Uczeń:

wyjaśnia pojęcie „demokracja”;

wskazuje na mapie starożytną Grecję i Ateny;

opowiada o warunkach naturalnych starożytnej Grecji.

Uczeń:

wyjaśnia pojęcie „polis”;

opisuje wygląd Aten w czasach Peryklesa;

wymienia zajęcia mieszkańców Aten.

Uczeń:

wymienia zasługi Peryklesa dla rozwoju Aten;

wymienia czynniki jednoczące Greków w starożytności.

Uczeń:

omawia zasady funkcjonowania demokracji ateńskiej.

Uczeń:

wykorzystując informacje z różnych źródeł przygotowuje przewodnik po Atenach w czasach Peryklesa i przedstawia go we wskazanej formie.

W kręgu greckich wierzeń i filozofii

świątynie greckie miejscem kultu religijnego;

narodziny teatru greckiego i filozofii;

igrzyska sportowe i ich rola w życiu starożytnych Greków

Uczeń:

wymienia sposoby oddawania czci bogom (świątynie, igrzyska, teatr);

wymienia Olimpię jako miejsce rozegrania pierwszych igrzysk starożytnych;

wymienia sposoby nagradzania zwycięzców;

wskazuje na mapie Olimpię i Ateny;

Uczeń:

wyjaśnia pojęcie „igrzyska olimpijskie”;

wymienia dyscypliny sportowe rozgrywane podczas igrzysk;

opowiada o wyglądzie i sposobie prezentacji sztuk w teatrze greckim.

Uczeń:

określa datę pierwszych igrzysk olimpijskich i zaznacza ją na taśmie chronologicznej;

wyjaśnia, czym zajmowali się filozofowie.

Uczeń:

wskazuje podobieństwa i różnice pomiędzy igrzyskami w starożytności i dzisiaj (np. ubiór, dyscypliny, nagrody).

Uczeń:

wymienia dokonania starożytnych Greków w różnych dziedzinach;

przygotowuje prezentację na temat wierzeń Greków;

wymienia dzieła sztuki nawiązujące do tematyki mitologicznej;

opisuje, jak wierzenia wpływały na życie starożytnych Greków.

Od osady do imperium

położenie Rzymu i zajęcia mieszkańców

przyczyny rozwoju Rzymu

Uczeń:

wyjaśnia pojęcie „imperium”;

wskazuje na mapie Rzym, Morze Śródziemne;

wskazuje na mapie zasięg podbojów rzymskich;

wskazuje przyczyny sukcesów armii rzymskiej (podaje przynajmniej jeden argument).

Uczeń:

wyjaśnia pojęcie „legion”;

zaznacza na taśmie chronologicznej datę legendarnego założenia Rzymu (753 r. p.n.e.);

wskazuje na mapie Półwysep Apeniński, Tyber;

wymienia grupy społeczne starożytnego Rzymu;

wskazuje źródła sukcesów armii rzymskiej.

Uczeń:

omawia zajęcia poszczególnych grup społecznych;

charakteryzuje technikę wojenną Rzymian (posługując się nazwami machin).

Uczeń:

wyjaśnia pojęcie „łuk triumfalny”;

przedstawia przyczyny powstania imperium rzymskiego;

wyjaśnia słuszność twierdzenia, że Morze Śródziemne było wewnętrznym morzem Rzymian;

wyjaśnia, jak w Rzymie wykształciła się arystokracja.

Uczeń:

przedstawia postacie wybitnych wodzów rzymskich np. Juliusza Cezara.

Dokonania starożyt

nych Rzymian

dokonania Rzymian ułatwiające funkcjonowanie państwa i życie mieszkańców;

Rzymianie twórcami prawa;

łacina językiem Rzymian

Uczeń:

wymienia najważniejsze dokonania Rzymian, które ułatwiły funkcjonowanie państwa i życie mieszkańców (prawo, drogi, mosty, akwedukty).

Uczeń:

wyjaśnia pojęcia: „prawo”, „akwedukty”;

charakteryzuje najważniejsze dokonania Rzymian, które ułatwiły funkcjonowanie państwa i życie mieszkańców.

Uczeń:

opowiada o edukacji Rzymian przygotowującej do kariery urzędniczej;

wskazuje łacinę jako język Rzymian.

Uczeń:

wyjaśnia przydatność dokonań Rzymian dla funkcjonowania państwa i życia mieszkańców;

opowiada (posługując się ilustracją) o etapach budowy dróg w starożytnym Rzymie.

Uczeń:

wyjaśnia znaczenie osiągnięć prawniczych Rzymian dla prawa współczesnego;

podaje zapisy prawa rzymskiego wykorzystywane współcześnie.

Narodziny chrześcijaństwa

Izraelici, odmienność ich wiary w świecie starożytnym najważniej-sze zasady judaizmu

Jezus z Nazaretu i jego nauki

narodziny nowej religii i położenie jej wyznawców

rozprzestrzenianie się chrześcijaństwa

Uczeń:

wyjaśnia pojęcia: „chrześcijaństwo”, „Biblia”;

przedstawia osobę i nauki Jezusa z Nazaretu;

opisuje okoliczności narodzin chrześcijaństwa.

Uczeń:

wyjaśnia pojęcia: „apostoł” „Dekalog”;

zaznacza na taśmie chronologicznej wiek narodzin chrześcijaństwa;

wskazuje na mapie Palestynę i miasta związane z życiem i działalnością Jezusa z Nazaretu.

Uczeń:

wyjaśnia pojęcia: „Jahwe”, „judaizm”, „Mesjasz”, „Stary Testament”, „Nowy Testament”;

wyjaśnia, na czym polegała odmienność nauk Jezusa wobec religii Żydów;

opowiada o sytuacji chrześcijan w I–IV wieku.

Uczeń:

przedstawia najważniejsze zasady judaizmu;

wyjaśnia, dlaczego chrześcijaństwo wywodzi się z judaizmu.

Uczeń:

wskazuje czynniki łączące chrześcijaństwo i judaizm.

Dział programu

Temat lekcji

Zagadnienia

Wymagania podstawowe

Wymagania ponadpodstawowe

Odniesienie do podstawy programowej

Konieczne i podstawowe

Rozszerzające i dopełniające

ROZDZIAŁ I

Ja i moje otoczenie

1. Kim jestem?

waga narodzin dziecka dla rodziny i społeczeństwa

odmienność i niepowtarzalność każdego człowieka

różnorodne potrzeby każdego człowieka i sposoby ich zaspakajania

prawa dziecka we współczesnym świecie

Uczeń:

określa datę i miejsce swoich urodzin;

wymienia swoje zainteresowania, podaje umiejętności, które rozwijają się pod ich wpływem;

wymienia różne potrzeby człowieka i wskazuje te, których zaspokojenie jest niezbędne do życia;

z pomocą nauczyciela wymienia przykłady praw dziecka;

wymienia nazwę organizacji działającej na rzecz dzieci.

Uczeń:

wyjaśnia, dlaczego przyjście na świat dziecka jest ważnym wydarzeniem w życiu rodziny i społeczeństwa;

wyjaśnia, w czym wyraża się odmienność i niepowtarzalność każdego człowieka i tworzy na ten temat samodzielną krótką wypowiedź;

podaje przykłady różnorodnych potrzeb człowieka oraz sposoby ich zaspakajania;

rozróżnia i wymienia samodzielnie potrzeby podstawowe;

omawia wybrane prawa dziecka i podaje, gdzie można się zwrócić, gdy są one łamane;

wie, co to jest i czym zajmuje się UNICEF.

1.1

1.2

4.4

2. Ja i moja rodzina

rodzina i ród oraz więzi je łączące

prawa i obowiązki członków rodziny

genealogia nauką badającą związki pokrewieństwa

pamiątki i tradycja rodzinna

Uczeń:

zna i potrafi poprawnie posługiwać się pojęciami rodzina  i ród;

wymienia stopnie pokrewieństwa;

wymienia swych przodków do pradziadków włącznie;

wskazuje na przykładzie swojej rodziny lub innej stopnie pokrewieństwa;

z pomocą nauczyciela wymienia przykłady więzi łączących członków rodziny;

samodzielnie podaje przykłady obowiązków dziecka w rodzinie;

podaje przykłady pamiątek rodzinnych.

Uczeń:

wyjaśnia znaczenie rodziny w życiu człowieka oraz wskazuje przykłady praw i obowiązków przysługujących poszczególnym członkom rodziny;

charakteryzuje więzi łączące rodzinę;

wyraża opinię na temat kultywowania tradycji rodzinnej i gromadzenia pamiątek rodzinnych;

podaje przykłady tradycji przestrzeganych w jego rodzinie.

1.3

1.4

3. W mojej szkole

społeczność szkolna, jej prawa i obowiązki

samorząd szkolny

historia i tradycja szkoły

uprzejmość, sprawiedliwość i tolerancja jako przejawy zachowań pozytywnych

poszanowanie godności i odmienności kolegów

konflikty międzyludzkie i sposoby ich rozwiązywania

Uczeń:

opisuje swoją klasę jako grupę społeczną i wymienia łączące ją elementy (np. wiek, wspólne lekcje, wychowawca);

wymienia elementy tradycji własnej szkoły;

podaje przykłady działań samorządu szkolnego;

uzasadnia konieczność przestrzegania zasad koleżeństwa i przyjaźni;

na podanych przykładach wskazuje zachowania świadczące o poszanowaniu godności i odmienności innych.

Uczeń:

charakteryzuje społeczność szkolną z uwzględnieniem swoich praw i obowiązków;

wyjaśnia zasady funkcjonowania samorządu szkolnego i podaje przykłady jego działań w swojej szkole;

tłumaczy, odwołując się do przykładów, na czym polega postępowanie sprawiedliwe;

wyjaśnia, w czym przejawia się uprzejmość i tolerancja;

podaje przykłady konfliktów między ludźmi i proponuje sposoby ich rozwiązywania.

1.5

1.6

1.7

1.8

1.9

4. Jestem częścią społeczeństwa

społeczeństwo jako forma zbiorowości

grupy społeczne i zasady przynależności do nich

praca i jej rola w życiu człowieka

Uczeń:

definiuje pojęcie „grupa społeczna”;

określa swoją przynależność do grup społecznych;

wymienia swoje zainteresowania;

określa na podanych przykładach pozytywne i negatywne zachowania.

Uczeń:

uzasadnia konieczność przestrzegania przyjętych norm współżycia w najbliższym otoczeniu;

charakteryzuje zainteresowania jako płaszczyznę kontaktów i wymiany doświadczeń z rówieśnikami;

wyjaśnia znaczenie pracy w życiu człowieka i dostrzega jej społeczny podział;

opisuje różne grupy społeczne, wskazując ich role w społeczeństwie;

wskazuje osiągnięcia współczesnej cywilizacji jako efekt pracy minionych pokoleń.

5.1

5.2

Sprawdzamy wiedzę i umiejętności

Przypomnienie i utrwalenie poznanych pojęć i zagadnień.

Rozdział II

Moja ojczyzna

5. Moja mała ojczyzna

mała ojczyzna – społeczność, historia i kultura

formy upamiętniania przeszłości małej ojczyzny

Uczeń:

nazywa i pokazuje na mapie region 
i województwo, w którym mieszka;

wymienia przykłady zabytków architektury i przyrody lub określeń gwarowych ze swojego regionu;

zna nazwy miejscowości w najbliższej okolicy związane z lokalną tradycją.

Uczeń:

opisuje swoją małą ojczyznę, uwzględniając tradycję historyczno-kulturową i problemy społeczno-gospodarcze;

zbiera informacje o rozmaitych formach upamiętniania postaci i wydarzeń z przeszłości małej ojczyzny.

2.1

2.2

6. Samorząd lokalny

władze lokalne – zakres działań i sposób ich powoływania

Uczeń:

wskazuje na planie miejscowości siedzibę władz lokalnych;

wymienia nazwisko wójta (burmistrza lub prezydenta);

opowiada o sposobie powoływania władz lokalnych;

podaje przykłady działań władz lokalnych.

Uczeń:

wymienia i nazywa władze lokalne używając pojęć: „rada miasta” (lub „gminy”), „wójt” („burmistrz” lub „prezydent”);

wymienia zakres działań władz lokalnych;

podaje przykłady działań samorządu lokalnego z własnego terenu;

omawia sposób powoływania władz lokalnych.

2.3

7. Moja ojczyzna – Polska

Polska – położenie, obszar, granice, kraje sąsiednie

symbole, święta narodowe Polski, miejsca pamięci narodowej

ludność Polski – mniejszości narodowe i etniczne, miejsca największych skupisk Polaków na świecie

zróżnicowanie regionalne Polski

Uczeń:

wskazuje na mapie Europy Polskę i jej sąsiadów, omawia jej położenie geograficzne;

nazywa i pokazuje na mapie główne rzeki Polski (Wisłę, Odrę, Bug), Morze Bałtyckie, najważniejsze góry, wyżyny i niziny;

wymienia mniejszości narodowe i etniczne żyjące w Polsce.

Uczeń:

wskazuje na mapie i opisuje główne regiony Polski;

wyjaśnia, na czym polega zróżnicowanie regionalne Polski;

nazywa i pokazuje na mapie krainy geograficzno-historyczne Polski;

na wybranych przykładach opisuje kulturę i tradycje mniejszości narodowych i etnicznych żyjących w Polsce oraz wymienia miejsca największych skupisk Polaków na świecie.

3.2

8. Moje państwo – Rzeczpospolita Polska

Polska krajem demokratycznym

najwyższe organy władzy w Polsce

konstytucja dokumentem określającym prawa i obowiązki obywateli

Uczeń:

wymienia organy władzy w Rzeczypospolitej Polskiej: parlament, prezydent, rząd, sądy;

wyjaśnia pojęcie „demokracja”;

wymienia nazwisko urzędującego premiera 
i prezydenta RP;

wskazuje konstytucję jako najważniejszy dokument w państwie.

Uczeń:

wyjaśnia pojęcie „konstytucja”;

wyjaśnia zasady wyborów władz w Polsce;

podaje przykłady praw i obowiązków obywateli Rzeczypospolitej Polskiej;

samodzielnie dokonuje interpretacji fragmentu tekstu Konstytucji RP;

przedstawia zakres obowiązków najwyższych organów władzy w Polsce.

4.1

4.2

4.3

4.4

Legendy o początkach państwa polskiego

pochodzenie nazwy Polska, jej herbu i barw narodowych

legenda formą popularyzacji wiedzy o przeszłości

Uczeń:

z pomocą nauczyciela opowiada legendę O Lechu, Czechu i Rusie i legendę O Popielu i Piaście oraczu;

wyjaśnia pojęcie „legenda”;

wyjaśnia pochodzenie nazwy Gniezno 
i wskazuje je na mapie;

wymienia dawne nazwy określające Polaków (Lechici).

Uczeń:

samodzielnie opowiada legendę O Lechu, Czechu i Rusie i legendę O Popielu i Piaście oraczu;

rozpoznaje cechy charakterystyczne legendy;

wskazuje na mapie współczesnych sąsiadów Polski;

wyjaśnia na podstawie legendy pochodzenie nazwy pierwszej polskiej dynastii;

wyjaśnia związek legendy z symbolami państwa polskiego.

10.1

9. Unia Europejska

Unia Europejska organizacją państw Europy

państwa członkowskie Unii Europejskiej

symbolika Unii Europejskiej

Polska krajem członkowskim Unii Europejskiej

Uczeń:

rozpoznaje symbole Unii Europejskiej: flagę i hymn;

na podstawie mapy wymienia państwa członkowskie Unii Europejskiej;

wyjaśnia pojęcia: „Unia Europejska”, „euro”;

wyjaśnia cel powstania Unii Europejskiej.

Uczeń:

określa daty: powstania UE (1993 r.), przyjęcia Polski do UE (2004 r.);

wymienia najważniejsze instytucje UE i charakteryzuje ich zadania;

opowiada na podstawie wiadomości z różnych źródeł o uczestnictwie Polski we wspólnocie europejskiej,

prezentuje przykłady konkretnych działań i UE wyraża na ten temat własną opinię.

6.

10. Problemy ludzkości w XXI wieku

problemy ludzkości w XXI wieku

skutki działalności człowieka

działania pomocowe podejmowane przez państwa i organizacje pozarządowe

Uczeń:

wymienia przykłady problemów i zagrożeń ludzkości w XXI wieku;

wymienia przykłady form działań pomocowych podejmowanych przez państwa lub organizacje pozarządowe;

wymienia nazwę organizacji działającej na rzecz ludzi potrzebujących pomocy (np. Polski Czerwony Krzyż, Polska Akcja Humanitarna, fundacje).

Uczeń:

wyjaśnia na przykładach następstwa konfliktów zbrojnych na świecie;

uzasadnia potrzebę dbałości o ochronę środowiska;

przedstawia niesienie pomocy potrzebującym dzieciom jako główny cel działania wielu organizacji międzynarodowych;

uzasadnia potrzebę niesienia takiej pomocy;

definiuje pojęcie „organizacja humanitarna”;

formułuje własną opinię o działaniach pomocowych podejmowanych przez państwa lub organizacje pozarządowe.

7.5

7.4

Sprawdzamy wiedzę i umiejętności

Przypomnienie i utrwalenie poznanych pojęć i zagadnień.

Rozdział III

Wstęp do historii

11. Czym zajmuje się historia?

historia nauką o przeszłości

historia nauką badającą przyczyny i skutki ważnych wydarzeń

elementy kształtujące historię

praca historyka

Uczeń:

definiuje pojęcia: „historia”, „historycy”, „mapa”, „plan”;

wyjaśnia, czym zajmuje się historia;

wyjaśnia, kto tworzy historię.

Uczeń:

przedstawia elementy kształtujące historię: ważne wydarzenia, działalność wybitnych jednostek, praca przeszłych pokoleń;

wyjaśnia zadania historyków;

wskazuje osiągnięcia współczesnej cywilizacji jako efekt pracy minionych pokoleń;

wskazuje korzyści, jakie daje dobra znajomość historii.

8.1

8.2

12. Źródła historyczne i ich rodzaje

źródła historyczne i ich podział

przykłady źródeł historycznych

archeologia nauką wspomagającą badania historyczne

Uczeń:

definiuje pojęcia: „źródła historyczne”, „źródła materialne”, „źródła pisane”, „archeologia”;

przedstawia podział źródeł historycznych;

charakteryzuje źródła materialne i pisane oraz podaje ich przykłady.

Uczeń:

wyjaśnia znaczenie źródeł historycznych dla poznania przeszłości;

uzasadnia konieczność dotarcia do wszelkich możliwych źródeł w celu dobrego i obiektywnego poznania przeszłości;

przedstawia znaczenie badań archeologicznych dla poznania przeszłości.

8.3

13. Chronimy ślady przeszłości

zabytki i ich rodzaje

zadania muzeów

różnorodne formy ochrony zabytków

Uczeń:

definiuje pojęcia: „zabytek”, „muzeum”, „biblioteka”;

wymienia podstawowe formy ochrony zabytków ( muzeum, biblioteka);

przedstawia zasady zachowania się w muzeum.

Uczeń:

definiuje pojęcia: „skansen”, „archiwum”;

wymienia różnorodne formy ochrony zabytków (muzeum, biblioteka, archiwum, skansen);

przedstawia zadania muzeów (gromadzenie, przechowywanie, konserwacja zabytków, organizacja wystaw);

wyjaśnia konieczność ochrony zabytków.

8.3

14. Jak zmierzyć czas?

sposoby mierzenia czasu dawniej i współcześnie

jednostki pomiaru czasu

dawne i współczesne przyrządy służące do mierzenia czasu

Uczeń:

definiuje pojęcia: „zegar”, „kalendarz”;

wymienia sposoby mierzenia czasu dawniej i współcześnie;

wymienia jednostki pomiaru czasu zegarowego i kalendarzowego;

nazywa i wskazuje na ilustracji dawne i współczesne przyrządy służące do mierzenia czasu.

Uczeń:

wyjaśnia potrzebę mierzenia czasu;

wskazuje i wyjaśnia związek między obserwacją przyrody a powstaniem zegarów i kalendarzy;

charakteryzuje sposoby określania czasu minionych wydarzeń w dalekiej przeszłości (przed wynalezieniem kalendarza i zegarów);

czyta ze zrozumieniem tekst źródłowy i odpowiada na związane z nim pytania.

15. Ery, tysiąclecia i wieki, czyli czas w historii

zasady określania czasu minionych wydarzeń (czasy przed naszą erą, czasy naszej ery) według kalendarza chrześcijańskiego;

„era”, „epoka” „wiek”, „tysiąclecie” – pojęcia i ich zakres

obliczanie upływu czasu wydarzeń

chronologiczne porządkowanie wydarzeń

Uczeń:

definiuje pojęcia: „wiek”, „era”, „tysiąclecie, „taśma chronologiczna” („oś czasu”);

wyjaśnia znaczenie skrótów: p.n.e. i n.e.;

określa wiek podanego wydarzenia;

zapisuje określony wiek cyfrą rzymską;

wskazuje narodziny Chrystusa jako wydarzenie określające podział czasu na czasy p.n.e. i czasy n.e.;

zaznacza na taśmie chronologicznej podane wydarzenia.

Uczeń:

definiuje pojęcie „chronologia”;

oblicza upływ czasu między podanymi wydarzeniami w zakresie naszej ery lub czasów przed naszą erą;

wskazuje wydarzenie starsze i młodsze;

porządkuje podane wydarzenia według chronologii;

wyjaśnia, dlaczego podział czasu jest podziałem umownym.

Sprawdzamy wiedzę i umiejętności

Przypomnienie i utrwalenie poznanych pojęć i zagadnień.

Rozdział IV

Początki ludzkości i pierwsze cywilizacje

16. Początki ludzkości

czas i miejsce pojawienia się pierwszych ludzi

warunki życia najstarszych przodków człowieka

dokonania pierwszych ludzi

koczowniczy i osiadły tryb życia

Uczeń:

definiuje pojęcia: „koczowniczy i osiadły tryb życia”, „prehistoria”;

wskazuje Afrykę Środkową jako miejsce pojawienia się pierwszych ludzi;

charakteryzuje warunki życia pierwszych ludzi;

wyjaśnia, w jaki sposób pierwsi ludzie wzniecali ogień;

wyjaśnia wpływ umiejętności wzniecania ognia na warunki życia pierwszych ludzi;

wskazuje przejście do osiadłego trybu życia jako najważniejsze osiągnięcie pierwszych ludzi.

Uczeń:

wymienia narzędzia używane przez pierwszych ludzi;

wymienia najważniejsze osiągnięcia pierwszych ludzi i wskazuje ich wpływ na zmiany w warunkach życia (tkactwo, garncarstwo, uprawa roli, hodowla);

wyjaśnia wpływ przejścia od koczowniczego do osiadłego trybu życia na warunki życia ludzi;

odczytuje informacje zawarte w materiale ilustracyjnym.

17. Pierwsze cywilizacje

powstanie pierwszych cywilizacji

rola wielkich rzek w życiu najstarszych cywilizacji

społeczny podział pracy

Uczeń:

wymienia najstarsze cywilizacje i wskazuje ich położenie geograficzne (Mezopotamia, Egipt);

zaznacza na taśmie chronologicznej czas powstania najstarszych cywilizacji (3500 r. p.n.e.);

wyjaśnia, dlaczego pierwsze państwa powstał nad wielkimi rzekami.

Uczeń:

definiuje pojęcia: „państwo”, „cywilizacje”;

nazywa i wskazuje na mapie rzeki, nad którymi leżały Egipt i Mezopotamia;

wyjaśnia sposób funkcjonowania systemów nawadniających;

wyjaśnia rolę wielkich rzek w funkcjonowaniu pierwszych państw;

wymienia grupy społeczne państw starożytnych i przedstawia ich zajęcia;

wyjaśnia, na czym polegał społeczny podział pracy.

18. Wynalezienie pisma. Zaczyna się historia

wynalezienie pisma i jego znaczenie

rodzaje pisma

materiał pisarski

znaczenie umiejętności czytania i pisania

Uczeń:

definiuje pojęcie „pismo”;

wymienia rodzaje pisma (klinowe, obrazkowe i alfabetyczne);

wskazuje czas wynalezienia pisma i zaznacza rok 3500 r. p.n.e. na taśmie chronologicznej;

nazywa materiał, na którym pisano.

Uczeń:

wymienia poznane rodzaje pisma i je charakteryzuje;

nazwa i opisuje poznany materiał pisarski;

wyjaśnia znaczenie pisma dla poznania przeszłości i komunikowania się ludzi.

9.1

19. W Egipcie faraonów

warunki życia w starożytnym Egipcie;

władca Egiptu i zakres jego władzy

ludność starożytnego Egiptu, jej zajęcia i warunki życia

Uczeń:

definiuje pojęcia: „faraon”, „piramida”;

zaznacza na taśmie chronologicznej podany czas powstania starożytnego Egiptu (3000 r. p.n.e.);

wskazuje na mapie starożytny Egipt i rzekę Nil;

wyjaśnia znaczenie Nilu dla funkcjonowania państwa egipskiego;

wymienia grupy społeczne starożytnego Egiptu.

Uczeń:

wskazuje czas powstania starożytnego Egiptu;

charakteryzuje warunki naturalne starożytnego Egiptu;

przedstawia zajęcia grup społecznych starożytnego Egiptu;

opowiada o warunkach życia poszczególnych grup społecznych starożytnego Egiptu;

omawia pozycję faraona w społeczeństwie egipskim.

20. Droga Egipcjanina do wieczności

wierzenia starożytnych Egipcjan

najważniejsze bóstwa 
i wyobrażenia o nich

piramidy – grobowce faraonów

Uczeń:

definiuje pojęcie „wielobóstwo”;

przedstawia wierzenia starożytnych Egipcjan;

opisuje sposoby oddawania czci bogom;

wymienia najważniejsze bóstwa egipskie

Uczeń:

definiuje pojęcia: „sfinks”, „mumifikacja”, „mumia”;

opowiada, w jaki sposób Egipcjanie przedstawiali bogów;

wyjaśnia przyczyny mumifikowania zwłok;

wyjaśnia sposób budowy piramid;

wymienia (na podstawie ilustracji) narzędzia używane do budowy piramid.

Sprawdzamy wiedzę i umiejętności

Przypomnienie i utrwalenie poznanych pojęć i zagadnień.

Rozdział V

Fundamenty Europy

21. W Atenach Peryklesa

położenie i warunki naturalne starożytnej Grecji

wygląd Aten w starożytności

władza w starożytnych Atenach

Uczeń:

wyjaśnia pojęcia: „demokracja”, „polis”;

wskazuje na mapie starożytną Grecję  i Ateny;

opowiada o warunkach naturalnych starożytnej Grecji;

opisuje wygląd Aten w czasach Peryklesa;

wymienia zajęcia mieszkańców Aten.

Uczeń:

wymienia zasługi Peryklesa dla rozwoju Aten;

wymienia czynniki jednoczące Greków w starożytności;

omawia zasady funkcjonowania demokracji ateńskiej wykorzystując informacje z różnych źródeł;

przygotowuje przewodnik po Atenach w czasach Peryklesa.

9.2

22. W kręgu greckich wierzeń i filozofii

świątynie greckie miejscem kultu religijnego

narodziny teatru greckiego i filozofii

igrzyska sportowe i ich rola w życiu starożytnych Greków

Uczeń:

wyjaśnia pojęcia: „igrzyska olimpijskie”

wymienia sposoby oddawania czci bogom (świątynie, igrzyska,teatr);

wymienia Olimpię jako miejsce rozegrania pierwszych igrzysk starożytnych;

wymienia sposoby nagradzania zwycięzców;

wskazuje na mapie Olimpię i Ateny;

wymienia dyscypliny sportowe rozgrywane podczas igrzysk;

opowiada o wyglądzie i sposobie prezentacji przedstawień w teatrze greckim.

Uczeń:

określa datę pierwszych igrzysk olimpijskich i zaznacza ją  na taśmie chronologicznej;

wyjaśnia, czym zajmowali się filozofowie;

skazuje podobieństwa i różnice pomiędzy igrzyskami w starożytności i dzisiaj (np. ubiór , dyscypliny, nagrody);

wymienia dokonania starożytnych Greków w różnych dziedzinach.

9.2

23. Od osady do imperium

położenie Rzymu i zajęcia mieszkańców

przyczyny rozwoju Rzymu

Uczeń:

definiuje pojęcia: „imperium”, „legion”;

zaznacza na taśmie chronologicznej podaną datę legendarnego założenia Rzymu (753r. p.n.e.);

wskazuje na mapie Rzym, Półwysep Apeniński, Tyber, Morze Śródziemne;

wskazuje na mapie zasięg podbojów rzymskich;

wymienia grupy społeczne starożytnego Rzymu;

wskazuje źródła sukcesów armii rzymskiej.

Uczeń:

definiuje pojęcie „łuk triumfalny”;

przedstawia przyczyny powstania imperium rzymskiego;

wyjaśnia słuszność twierdzenia, że Morze Śródziemne było wewnętrznym morzem Rzymian;

omawia zajęcia poszczególnych grup społecznych;

wyjaśnia, jak w Rzymie wykształciła się arystokracja;

charakteryzuje technikę wojenną Rzymian (podaje nazwy machin).

24. Dokonania starożytnych Rzymian

dokonania Rzymian ułatwiające funkcjonowanie państwa i życie mieszkańców

Rzymianie twórcami prawa

łacina językiem Rzymian

Uczeń:

definiuje pojęcia: „prawo”, „akwedukty”;

wymienia najważniejsze dokonania Rzymian, które wpłynęły na funkcjonowania państwa i życie mieszkańców (prawo, drogi, mosty, akwedukty).

Uczeń:

wyjaśnia przydatność dokonań Rzymian dla funkcjonowania państwa i życia mieszkańców;

wyjaśnia znaczenie osiągnięć prawniczych Rzymian dla prawa współczesnego;

opowiada o edukacji Rzymian przygotowującej do kariery urzędniczej;

wskazuje łacinę jako język Rzymian;

opowiada (posługując się ilustracją) o etapach budowy dróg w starożytnym Rzymie.

9.3

25. Narodziny chrześcijaństwa

Izraelici, odmienność ich wiary w świecie starożytnym

najważniejsze zasady judaizmu

Jezus z Nazaretu i jego nauki

narodziny nowej religii i położenie jej wyznawców

rozprzestrzenianie się chrześcijaństwa

Uczeń:

definiuje pojęcia: „chrześcijaństwo”, „apostoł” , „Dekalog”, „Biblia”;

zaznacza na taśmie chronologicznej wiek narodzin chrześcijaństwa;

wskazuje na mapie Palestynę i miasta związane z życiem i działalnością Jezusa z Nazaretu;

przedstawia osobę i nauki Jezusa z Nazaretu;

przedstawia okoliczności narodzin chrześcijaństwa.

Uczeń:

definiuje pojęcia: „Jahwe”, „judaizm”, „Mesjasz”, „Stary Testament”, „Nowy Testament”;

przedstawia najważniejsze zasady judaizmu;

wyjaśnia, na czym polegała odmienność nauk Jezusa wobec religii Żydów powszechnie wyznawanej;

wyjaśnia, dlaczego chrześcijaństwo wywodzi się z judaizmu;

wskazuje czynniki łączące chrześcijaństwo i judaizm;

opowiada o sytuacji chrześcijan w I–IV wieku.

9.4

Sprawdzamy wiedzę i umiejętności

Przypomnienie i utrwalenie poznanych pojęć i zagadnień.